نخل گردانی در یزد نمادی از ارادت حسینی

فاطمه شمشیرگران

نخل، حجم چوبي بزرگی است که به نشانه تابوت امام حسين (ع) ساخته می‌شود. آن را با تیرهای بزرگ چوبی به صورت پنجره مانند و به شکل درخت سرو که نماد آزادگی ست، می‌سازند و برای حمل کردن آن در طبقه زیرینش تیرهایی قوی نصب شده است. در دهه محرم با انواع شال هاي ابريشمي رنگارنگ، آيينه، چراغ و … آن را می‌آرایند و در زمان برگزاری مراسم، عزاداران آن را بر روی شانه های خود قرار می‌دهند و می‌گردانند. در گذشته آن را با قالیچه و آینه می‌پوشاندند که باعث می‌شد وزن آن چند برابر شود، سپس آن را بر دوش گذاشته و دور میدان می‌چرخاندند. در بقیه روزهای سال از نخل ها در حسینیه‌ها و مساجد نگهداری می‌شود.

نخل قدیمی امیرچَقماق

در ضلع شرقی میدان، نخلی بزرگ و قدیمی قرار دارد که با عنوان “نخل حیدری ها” شناخته می‌شود. بر اساس گفته های “عبدالحسین آیتی” (ادیب، شاعر و نویسنده معاصر) قدمت این نخل چیزی حدود ۴۵۰سال و مربوط به دوره صفویه است. همچنین با توجه به تاریخی که بر روی پارچه سیاه روپوشِ نخل با نماد شیر و خورشید نوشته شده، نخل بزرگ، از سال ۱۲۲۹ه.ق در این بنا قرار دارد. به اعتقاد برخی، این نخل قدیمی ترین نخل شهر است و بعضی نیز وجود نخل های قدیمی تر از آن را باور دارند.

اندازه نخل

ابعاد این نخل ۵/۸در ۵/۸با ارتفاع ۲/۸متر است که با این تفاسیر، عنوان یکی از بزرگ ترین نخل های شهر یزد را به خود اختصاص می‌دهد.

آذین بندی نخل ها در محرم

آذین بندی نخل های یزد (یکی از‌ آنها نیز در تفت قرار دارد) در ایام محرم از روز پنجم محرم تا شب عاشورا طول می‌کشید. بر علم های بزرگی که به آن “شَده” می‌گویند و از جنس چوب و آهن است، پارچه های زیبا و گران قیمت می‌بستند. همچنین آینه های بزرگ، دشنه های آهنین، شال های ترمه و … جزو تزیینات آن بود. حدود ۲۰نفر نیز برای نواختن سنج، خواندن آیات قرآن و اشعار محتشم درون نخل و بر روی تیرها قرار می‌گرفتند. از ظهر عاشورا مردم برای حمل نخل یا تماشای مراسم جمع می‌شدند.

افرادی که قصد حمل نخل را داشتند، بر روی شانه های خود پارچه هایی مانند متکا می‌بستند. برای بلند کردن نخل، سردسته ها خبردار می‌گفتند و با شنیده شدن سومین خبردار، نخل بر روی شانه های مردم شروع به حرکت می‌کرد. این مراسم به مدت یک ساعت در روز، در ۴میدان یزد (میدان های امیرچقماق و شاه در یزد و میدان های شاه ولی و گرمسیر در تفت) که دو مورد از‌ آنها در تفت است، از شمال به جنوب میدان و در ۷تا ۱۵مرتبه انجام می‌شد.

نخلبندی در گذر تاریخ

نخلبندی در گذشته به شکل و هدفی دیگر نیز مرسوم بود. به این شیوه که نه فقط برای عزاداری امام حسین (ع) که برای جشن و سرور نیز نخل هایی کوچک با گل های مصنوعی ساخته می‌شد و به حامل آن “نخل” و به گلکاری آن، “نخلبندی” می‌گفتند. در مراسم عروسی نخل ها را که با گل های طبیعی و مصنوعی نخلبندی شده بود، حمل می‌کردند، همین طور در زمان تشییع جنازه. اما به مرور زمان این مراسم صرفا محدود به عزاداری محرم شد.