از تنبیه تا توبه؛ سفر اخلاقی یک معلم در فیلم بودن

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم کوتاه «بودن» از جمله آثاری است که با جسارت به سراغ یکی از موضوعات حساس در فضای آموزشی رفته است. این فیلم که در جشنواره دانشجویی نهال به نمایش درآمد با پرداختن به مبحث تنبیه بدنی و پیامدهای آن، اثری است که بیننده را به تفکر درباره رابطه قدرت، مسئولیت و بخشش وامیدارد.

داستان فیلم حول محور معلمی می‌چرخد که دانش‌آموزی را تنبیه بدنی می‌کند و سپس با شرط دشواری برای بخشش از سوی دانش‌آموز مواجه می‌شود. این طرح اولیه از ظرفیت بالایی برای بررسی رابطه معلم و شاگرد برخوردار است. فیلم به خوبی توانسته تنش اخلاقی ایجاد شده را به تصویر بکشد و مخاطب را در موقعیتی قرار دهد که هم با معلم همراه باشد و هم شرایط دانش‌آموز را درک کند.

فیلم از روایت کاملی برخوردار است و توانسته در مدت زمان محدود سیر داستانی مناسبی را ارائه دهد. نقطه اوج فیلم زمانی که دانش‌آموز شرط بخشش را به معلم اعلام می‌کند  به خوبی طراحی شده و تأثیر عاطفی قابل توجهی بر جای می‌گذارد. این صحنه به عنوان قلب تپنده فیلم عمل می‌کند و مفاهیم اصلی اثر را در خود متمرکز کرده است.

ریتم فیلم برای روایت چنین داستانی مناسب است و به بیننده فرصت می‌دهد تا با فضای اثر و شخصیت‌ها همراه شود. تدوین نیز اگرچه در سطح قابل قبولی قرار دارد اما می‌توانست با خلاقیت بیشتری همراه باشد تا به تاثیرگذاری بیشتر فیلم بینجامد.

تصویربرداری و طراحی صحنه فیلم در سطح معمولی قرار دارد و نتوانسته به اندازه داستان قوی اثر باشد. نورپردازی و قاب‌بندی‌ها اگرچه ضعف فاحشی ندارند اما می‌توانستند در خدمت فضاسازی روانشناختی داستان به شکل بهتری به کار گرفته شوند. طراحی لباس نیز در همین سطح معمولی باقی مانده است.

استفاده از صدا در فیلم به خوبی در خدمت روایت قرار گرفته است. دیالوگ‌ها به اندازه و بجا استفاده شده‌اند و سکوت‌های به کار رفته در جای مناسب به فضاسازی عاطفی اثر کمک کرده‌اند.

فیلم در شخصیت‌پردازی با قوت و ضعف همراه است. از یک سو توانسته تیپ‌های اصلی داستان را به شکل باورپذیر معرفی کند اما از سوی دیگر در انتخاب بازیگر نقش دانش‌آموز با مشکل مواجه شده است. استفاده از کودکی با چهره‌ای متفاوت از سایر دانش‌آموزان  آن هم بدون توضیح داستانی نه تنها به باورپذیری اثر کمک نکرده بلکه می‌تواند تداعی‌کننده تبعیض نژادی باشد. این انتخاب ناخودآگاه ذهن بیننده را به سمت مقایسه‌های نادرست می‌برد و از تمرکز بر موضوع اصلی فیلم می‌کاهد.

فیلم «بودن» از مضمونی اخلاقی و انسانی برخوردار است. اثر به خوبی به بررسی رابطه قدرت، مسئولیت‌پذیری و شرط‌های بخشش می‌پردازد. این پرسش که «بخشش چه قیمتی دارد؟» و «آیا می‌توان خطاهای بزرگ را به سادگی بخشید؟» از جمله درونمایه‌های اصلی فیلم هستند که به خوبی در بستر داستان گنجانده شده‌اند.

فیلم از نظر محتوایی نوآوری قابل توجهی دارد. پرداختن به موضوع تنبیه بدنی از زاویه شرط بخشش نگاهی تازه به این موضوع قدیمی است. این اثر نشان می‌دهد که گاهی بخشش می‌تواند به اندازه خود خطا دشوار باشد و این دوگانگی اخلاقی یکی از نقاط قوت فیلم محسوب می‌شود.

«بودن» فیلمی است با ایده‌ای قوی و اجرایی نسبتاً موفق. این اثر اگرچه در بخش‌های فنی می‌توانست بهتر باشد اما از نظر محتوایی اثری ارزشمند و قابل تأمل است. انتخاب نادرست یکی از بازیگران اصلی اگرچه از کیفیت کار کاسته اما از ارزش‌های اصلی اثر نکاسته است. «بودن» فیلمی است که تماشاگرش را به تفکر درباره رابطه قدرت و اخلاق در فضای آموزشی دعوت می‌کند و این نشان از پتانسیل بالای کارگردان جوان آن دارد.