درخت آرزوها و دارِ مرگ؛ نگاهی به فیلم کوتاه دودمان

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم کوتاه «دودمان» به کارگردانی علیرضا عباسی، یکی از آثاری است که در جشنواره فیلم دانشجویی نهال توجه بسیاری از علاقه‌مندان به سینمای مفهومی را به خود جلب کرده است. این فیلم که در مدت زمان محدود خود توانسته فضایی پرابهام و عمیق خلق کند، به بررسی باورهای خرافی در جامعه روستایی می‌پردازد و پیامدهای دوگانه این باورها را به تصویر می‌کشد.

داستان فیلم حول محور درختی قدیمی می‌چرخد که اهالی یک روستا به آن به دید محلی برای برآورده شدن حاجاتشان می‌نگرند. اما این درخت روی دیگری نیز دارد؛ محلی است که تاکنون چندین نفر در زیر آن خودکشی کرده‌اند. این تقابل میان «زندگی» و «مرگ»، «امید» و «یأس» از همان ابتدای فیلم به عنوان محوری نمادین مطرح می‌شود و در ادامه به شکلی هنرمندانه بسط می‌یابد. کارگردان با مهارت توانسته است از این درخت به عنوان استعاره‌ای از باورهای دوگانه جوامع سنتی استفاده کند؛ باورهایی که گاه می‌توانند نجات‌بخش باشند و گاه ویرانگر.

فیلم از روایت کاملی برخوردار است و در مدت زمان محدود خود توانسته تمامی عناصر لازم برای یک قصه گویی منسجم را ارائه دهد. ریتم فیلم نیز به‌گونه‌ای است که بیننده را تا انتها با خود همراه می‌کند. نقطه اوج فیلم، اگرچه تأثیرگذار است، اما می‌توانست با پرداخت دقیق‌تری به یکی از نقاط قوت ماندگار اثر تبدیل شود. با این حال، همین نقطه اوج نیز در جای خود توانسته بار دراماتیک لازم را به دوش بکشد.

یکی از نقاط قوت فیلم، تصویربرداری آن است. قاب‌بندی‌ها به دقت انتخاب شده‌اند و استفاده به‌جا از نماهای لانگ‌شات، مدیوم‌شات و کلوزآپ، به غنای بصری اثر افزوده است. نورپردازی نیز در خدمت فضاسازی فیلم قرار گرفته و توانسته حس و حالی رمزآلود و در عین حال واقعی به اثر ببخشد. در صحنه‌های پایانی، استفاده از صدا به شکل مؤثری بر بار عاطفی فیلم افزوده است، هرچند که این صدا می‌توانست در خدمت تصویر به شکل بهتری به کار گرفته شود.

صداگذاری فیلم یکی دیگر از جنبه‌های قابل تحسین اثر است. دیالوگ‌ها به اندازه و بجا استفاده شده‌اند و سکوت‌های به کار رفته در لحظات حساس، به درک بهتر فضای درونی شخصیت‌ها کمک کرده است. موسیقی نیز در خدمت روایت قرار گرفته و بدون آنکه بخواهد خودنمایی کند، به عمق بخشیدن به حس و حال فیلم کمک کرده است.

شخصیت‌های فیلم به سرعت و به شکل باورپذیر معرفی می‌شوند. بازی‌ها نیز در حد یک فیلم کوتاه دانشجویی قابل قبول هستند، هرچند که در برخی لحظات می‌توانستند از عمق بیشتری برخوردار باشند. طراحی صحنه و لباس اگرچه در سطح معمولی قرار دارد، اما تا حدی توانسته فضای روستایی را به تصویر بکشد. با این حال، این بخش نیز می‌توانست با دقت بیشتری کار شود تا به باورپذیری بیشتر فیلم بینجامد.

فیلم «دودمان» از مضمونی عمیق برخوردار است و پرسش‌های فلسفی و اجتماعی متعددی را در ذهن بیننده برمی‌انگیزد. تقابل خرافات و واقعیت، مرز میان امید و ناامیدی، و دوگانگی باورهای سنتی از جمله درونمایه‌هایی هستند که اثر به آن‌ها می‌پردازد. درخت در این فیلم تنها یک درخت نیست، بلکه نمادی است از جامعه‌ای که در عین تقدس بخشیدن به یک مکان، از جنبه‌های تاریک آن غافل مانده است.

«دودمان» از نظر موضوعی اثری نو و جذاب است. کارگردان با انتخاب چنین مفهومی، توانسته فضایی خلق کند که بیننده را تا مدت‌ها درگیر خود نگه دارد. هرچند که فیلم در برخی بخش‌ها مانند فیلمنامه و فیلمبرداری می‌توانست عمق بیشتری داشته باشد، اما در نهایت باید گفت که «دودمان» یکی از آن آثاری است که نه تنها تماشاگر را سرگرم می‌کند، بلکه او را به تفکر وامیدارد. این فیلم اثری است که می‌تواند نویدبخش آینده‌ای درخشان برای کارگردان جوان آن، علیرضا عباسی، باشد.