تکیه امیرچقماق نگین هنر معماری یزد

مهدی صالحی

لبخند سبز -  تکیه امیر چقماق یکی از تکیه های قدیمی شهر یزد با قدمتی چند ده ساله می باشد که هر ساله گردشگران زیادی را به سمت خود جلب می نماید از نکات برجسته این بنا معماری منحصر بفرد اسلامی ایرانی آن می باشد

تکیه چیست؟

جهت نشستن و تماشا کردن مراسم عزاداری و نخل برداری در ایام خاص، غرفه هایی(اتاقک) ایجاد می کردند که به آن “تکیه” گفته می شود. زمانی که در محوطه میانی میدان، مراسم تعزیه اجرا می شد، حاکم و افراد مهم در شاه نشینِ آن و بانوان در غرفه هایی دیگر می نشستند و آن را تماشا می کردند.

تاریخچه تکیه امیرچَقماق

در قرن سیزدهم هجری حسینیه ای در این مکان ساخته شد که بخشی از آن، بنایی است به شکل و سبک تکیه های یزد با دو مناره رفیع که بر سردرِ بازار میدان، ایجاد شده است. اکنون با شنیده شدن نام امیرچقماق تصویر آن در ذهن تداعی می شود در حالی که طبق منابع موجود، این بنا جزو آثار امیرجلال الدین امیرچقماق نیست.

دیواره های (جداره) تکیه

بخشی از تکیه امیرچقماق که اکنون مشاهده می شود، تنها جداره اصلی باقی مانده از آن است. غرفه های این جداره با حالتی پلکانی بر روی هم به صورت سه طبقه و با آجر ساخته شده اند. این غرفه های طاقنما به صورت قرینه در دو طرف، در دو ردیف عمودیِ ۳طبقه و ۸ردیف عمودیِ دو طبقه ایجاد شده اند که در وسط غرفه ها، در یک ردیف عمودیِ ۳طبقه و مرتفع، غرفه های اصلی قرار دارند. درون غرفه وسط، قدمت بنا و نام سازندگانش با خط نسخ بر روی سنگی مرمر به اندازه ۲۵×۲۵حکاکی شده است.

بخش میانی تکیه

ارتفاع بخش میانی تکیه در مقایسه با سایر قسمت ها بیش تر است. از آن جا که این بخش از تکیه به عنوان شاه نشینِ بنا، محل نشستن حاکم یا بزرگان شهر بوده است، تزیینات کاشی کاری زیادی در آن مشاهده می شود.

مناره های تکیه امیرچَقماق

در بالای غرفه های میانی، مناره های زیبا و بلندی ایجاد شده است که در گذشته هنگام اذان از بالای آن صدای مؤذن به گوش می رسید. مدت ها قبل، بازدیدکنندگان می توانستند خود را به بالای مناره ها برسانند، اما در سال های اخیر جهت محافظت از این بنای قدیمی، راه ورود به آن بسته شد. همچنین در این بخش از بنا، ورودی بازار حاجی قنبر قرار دارد.

قدمت مناره ها

این بنا قدمتی بیش از ۱۴۰سال دارد که مُهرِ تایید آن، کتیبه موجود در غرفه شاه نشین است که بر روی آن تاریخ ۱۲۵۸ه.ش دیده می شود. برخی بر این اعتقادند که این تکیه دارای پیشینه ای تاریخی و باستانی نیست. عباس رییس زاده (رییس اداره آموزش و باستان شناسی در سال ۱۳۴۲) می گوید:

“گروهی معتقدند که مناره‌ های امیرچخماق جنبه تاریخی ندارد و آن را مناره‌ های بی خاصیت می‌ نامند و می‌ گویند چون بیش از هشتاد سال (در آن زمان) از عمرش نمی‌گذرد، جنبه تاریخی ندارد، اما این اشخاص متوجه نیستند که باستان شناسی هم، وجود این مناره‌ ها را باستانی نمی‌ داند. باستان شناسی، قسمت مرکزی صفه‌ ها را به شهادت بقایای کاشی‌ های موجود در بدنه‌ های غرفه‌ های بالای سرِ بازار که هم زمان با مسجد امیرچقماق و مربوط به قرن نهم ه.ق است و در حدود یک قرن از مسجد جامع کبیر نوین‌تر است، را باستانی می‌ داند.”

گویی ارتفاع مناره های این بنا از ابتدای ساخت به این بلندی نبوده و بعدها در زمان مشروطیت، استاد “محمد بنا” با هزینه “حاجی آقای عطار” آن ها را بازسازی کرده و به ارتفاعشان افزوده است.