از شعر تصویری تا کابوس‌های فلسفی؛ رمزگشایی از زیرمتن فیلم «ارزش عاطفی»

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم «ارزش عاطفی» تجربه‌ای سینمایی است که همچون تابلویی زنده از نقاشان امپرسیونیست، احساسات را در قالب تصاویری سیال و پرابهام به نمایش می‌گذارد. این اثر جسورانه که در جشنواره کن 2025 برنده جایزه بزرگ شد، نه تنها یک فیلم، بلکه پرسشی فلسفی درباره ماهیت خاطره، زمان و ارزش‌های عاطفی در عصر دیجیتال است. کارگردان با بهره‌گیری از ساختاری غیرخطی و رویکردی چندلایه، مخاطب را به سفری درونی می‌برد که در آن هر قاب، هر نور و هر سایه معنایی فراتر از ظاهر خود حمل می‌کند.

سینماتوگرافی فیلم، با الهام از نقاشی‌های ادوارد هاپر، از تضاد نورهای گرم و سرد برای نمایش کشمکش درونی شخصیت‌ها استفاده می‌کند. صحنه‌ای که شخصیت اصلی در اتاقی نیمه‌تاریک، با نوری که از پنجره‌ای کثیف به داخل می‌تابد، به عکس‌های قدیمی خیره شده، به تنهایی می‌تواند نماد تمام فیلم باشد: تلاشی ناامیدانه برای یافتن معنا در میان خاطرات محو شده. این تصاویر که گویی از رویاها و کابوس‌ها سربرآورده‌اند، با موسیقی مینیمال آرام‌بخشی همراه می‌شوند که یادآور آثار آرو پارت است - ترکیبی از سکوت‌های معنادار و نوت‌های اندک که بیشتر از آنکه موسیقی باشند، فضاسازی‌های ذهنی‌اند.

فیلمنامه با جسارتی کم‌نظیر، مفاهیم فلسفی پساساختارگرایانه را در قالب دیالوگ‌هایی موجز و نمادین می‌ریزد. وقتی شخصیت اصلی در گفتگویی با دوستش می‌پرسد: «آیا این منم که خاطرات را می‌سازم یا خاطرات هستند که مرا می‌سازند؟»، در واقع پرسشی اساسی درباره ماهیت هویت فردی مطرح می‌کند. این دیالوگ‌ها که گاه به مانفیست‌های فلسفی شبیه‌اند، با بازی‌های ظریف و پراحساس بازیگران همراه می‌شوند. سکوت‌های طولانی و نگاه‌های معنی‌دار بازیگر نقش اصلی، بیش از هر دیالوگی توانسته اضطراب وجودی شخصیت را منتقل کند.

زیرمتن فیلم اما نقدی تیز به جامعه مصرف‌زده امروز است. در پس‌زمینه بسیاری از صحنه‌ها، صفحه‌های نمایش گوشی‌های هوشمند، بیلبوردهای تبلیغاتی و فروشگاه‌های پرزرق‌وبرق به چشم می‌آیند که در تضادی آشکار با جستجوی شخصیت اصلی برای یافتن عواطف اصیل قرار دارند. فیلم با ظرافتی تحسین‌برانگیز نشان می‌دهد که چگونه دنیای مدرن، احساسات را نیز به کالاهایی مصرف‌شدنی تبدیل کرده است. صحنه‌ای که شخصیت اصلی در میان قفسه‌های بی‌انتهای یک سوپرمارکت مدرن گم شده، در حالی که آهنگ شادی‌بخشی از بلندگوها پخش می‌شود، از تاثیرگذارترین نمادهای فیلم برای نمایش این ایده است.

با این همه، «ارزش عاطفی» فیلمی بدون چالش نیست. پیچیدگی بیش از حد روایت و تکیه بر نمادگرایی انتزاعی ممکن است برای بخشی از مخاطبان ایجاد سردرگمی کند. گاه به نظر می‌رسد فیلم بیش از آنکه به ارتباط با تماشاگر فکر کند، درگیر بیان مفاهیم نظری خود است. این همان نقطه‌ای است که باعث افول نسبی آن می‌شود اینکه شاید می‌شد همان مفاهیم عمیق را با کمی صراحت بیشتر بیان کرد بی‌آنکه از ارزش هنری اثر کاسته شود.

با این وجود، نمی‌توان انکار کرد که «ارزش عاطفی» دستاوردی چشمگیر در سینمای معاصر است. این فیلم نه فقط به خاطر زیبایی‌شناسی بصری خیره‌کننده‌اش، که به دلیل جسارت در به چالش کشیدن فرم‌های مرسوم روایی و ارائه زبانی سینمایی برای بیان مفاهیم فلسفی عمیق شایسته تقدیر است. در دنیایی که سینما بیش از پیش به سمت تولیدات تجاری پیش‌پاافتاده گرایش پیدا کرده، آثاری مانند «ارزش عاطفی» یادآور می‌شوند که سینما همچنان می‌تواند رسانه‌ای برای کاوش در ژرف‌ترین لایه‌های تجربه انسانی باشد. این فیلم، همچون شعر بلندی تصویری است که نیاز به تامل و بازبینی دارد، اثری که با هر بار دیدن، لایه‌های جدیدی از معنا را آشکار می‌کند و بیننده را به بازاندیشی درباره رابطه خود با زمان، خاطره و عواطف انسانی دعوت می‌کند.

برای خواندن نقدهای جدیدترین آثار سینمای ایران و جهان در پایگاه خبری لبخند سبز همراه ما باشید.