فیلم سینمایی زنگ تفریح؛ کمدی که واقعا کمدی است

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم سینمایی زنگ تفریح (Playtime) به کارگردانی ژاک تاتی، یکی از شاهکارهای سینمایی است که به دلیل سبک بصری خاص، استفاده از فضای معماری مدرن و طنز غیرکلامی به‌عنوان یکی از شاخص‌های فیلم‌های کمدی شناخته می‌شود.

کل فیلم که در ۲۴ ساعت اتفاق می‌افتد به‌نقد مدرنیته در فرانسه پس از جنگ جهانی دوم می‌پردازد که به دستور ژنرال دوگل به‌جای خانه‌های قدیمی برج‌های سر به فلک کشیده جایگزین می‌شود و وسایل جدید با تکنولوژی‌های نوین در همه جای شهر مشاهده می‌گردد.

این اثر که ازنظر روایی دارای طنزی خاص و بدیع است توانسته با استفاده از تمام المان‌های به کار رفته در طبیعت و فضاهای مدرن با لبخند انتقاد خود را مطرح نماید.

فیلم دارای شش بخش مختلف شامل سالن فرودگاه، ساختمان اداری، نمایشگاه، منزل، رستوران و شروع روز جدید است که در هر کدام با توجه به موقعیت، طنزهای متفاوتی از منظر بصری و شنیداری استفاده نموده است.

از نقاط قوت ساخته ژاک تاتی می‌توان به طراحی دکورهای عظیم و صحنه‌های بی‌نظیر اشاره کرد چرا که تمام ساختمان‌ها برای این فیلم ساخته‌شده است. همچنین استفاده از گروه به‌جای فرد و عدم وجود کلوزآپ (نمای بسته) نیز به جذابیت‌های بصری آن افزوده است.

در بخش صدا کارگردان توانسته با استفاده به‌جا از صداهای موجود در جامعه مثل صدای افراد در محل کار و یا هیاهو خیابان‌ها و استفاده به‌موقع از سکوت مهارت خود را در استفاده از ابزار موجود در جامعه، که هر روز با آن سروکار داریم، برای رساندن مطلب خود برساند. از طرفی گفتگوهای اندک که جان کلام را می‌رساند نیز قابل‌توجه است.

از دیگر نقاط قوت این اثر به تمسخر گرفتن مدرنیته است که می‌توان آن را در افراد و وسایل به‌خوبی مشاهده کرد. کارگردان در همه صحنه‌ها به‌صورت گروهی افراد را حرکت می‌دهد و می‌خواهد این پیام را برساند که انسان‌ها دنبال‌رو هم هستند و توجهی به مورداستفاده ابزار ندارند و به قول معروف دنبال چشم و هم چشمی هستند و یا در زمانی که به خانه دوستش دعوت می‌شود و تماشاگر را پشت پنجره قرار می‌دهد تا داخل هر منزل را جداگانه ببیند با یک همنوایی گروه سرود روبرو می‌گردد.

چرا که تمام لوازم و اثاثیه زندگی افراد همانند یکدیگر است و در آن واحد یک کار را انجام می‌دهند. مثلاً روشن کردن تلویزیون و یا تمامی زنان بر روی یک مبل مشخص نشسته‌اند که این تکرار را می‌توان به راحتی از پشت پنجره دید همانند ویترین مغازه‌ها.

اما این اثر به دلیل ریتم کند و عدم شخصیت‌پردازی عمیق که این هم نه یک نقطه‌ضعف که در راستای فیلم‌نامه بوده است نتوانست در زمان اکران خود آن‌گونه که شایسته است موردتوجه بینندگان قرار بگیرد ولی در سال‌های بعد این فیلم در رده ۴۴ بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای جهان قرار گرفت.