نقد فیلم «صد دام»، کمدی دهه شصتی با تکیه بر توانمندی‌های رضا عطاران

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم «صد دام» به کارگردانی پدرام پورامیری و تهیه‌کنندگی مجتبی رشوند، یکی از آثار کمدی برجسته در جشنواره فیلم فجر اخیر بوده که با استقبال زیادی روبرو شده است. این فیلم که در ژانر درام و کمدی قرار می‌گیرد، داستان مردی را روایت می‌کند که به دلیل شباهت ظاهری‌اش با صدام حسین، مجبور می‌شود نقش بدل او را ایفا کند.
فیلمنامه «صد دام» بر پایه ایده جالب و خلاقانه‌ای بنا شده است. شوخی با شخصیت‌های مهم تاریخی، به‌ویژه دیکتاتورها. این ایده، که پیش‌تر نیز در آثار کمدی مختلف مورد استفاده قرار گرفته، در «صد دام» با گره خوردن با ماجرای صدام حسین، جذابیت بیشتری پیدا می‌کند. داستان فیلم بر روی الگوی جابه‌جایی بنا شده است؛ الگویی که گرچه تکراری به نظر می‌رسد، اما با توجه به موقعیت‌های طنزآمیزی که از قرار گرفتن بدل صدام در تهران و انجام کارهای غیرمنتظره (مانند رقصیدن در میدان آزادی) ناشی می‌شود، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
با وجود این ایده جذاب، برخی منتقدان معتقدند که فیلمنامه «صد دام» همچنان از مشکلاتی نظیر عدم انسجام و اتکا بیش از حد به توانایی‌های بازیگر اصلی، رضا عطاران، رنج می‌برد. به نظر می‌رسد که فیلم قصد داشته است علاوه بر طنازی‌های همیشگی عطاران، نیم‌نگاهی هم به رعایت مبانی فیلمنامه‌نویسی داشته باشد، اما در نهایت، تمام تخم‌مرغ‌های خود را در سبد توانایی‌های عطاران چیده است.
ایراد دیگری که بر این اثر وارد است استفاده بیش از حد و خارج از عرف مواد مخدر است که به جز دو شوخی هیچ کاربردی در جهت پیشبرد فیلم ندارد و بود یا نبود آن تأثیری بر کلیت اثر ندارد مخصوصاً اینکه انواع مختلف نحوه استفاده از تریاک را به نمایش می‌گذارد که آسیبی جدی برای این فیلم است
«صد دام» اولین فیلم مستقل پدرام پورامیری است. او که پیش‌تر به صورت مشترک با حسین دوماری فیلم‌های «جان‌دار» و «یادگار جنوب» را کارگردانی کرده بود، در این فیلم از فضای قبلی خود فاصله گرفته و به سراغ یک کمدی با پیشینه تاریخی رفته است. پورامیری در ساخت فضای دهه شصت و انتخاب بازیگرها موفق عمل کرده و به‌طور کلی، یک کمدی آبرومند را به مخاطب ارائه می‌دهد. با این حال، به نظر می‌رسد که کارگردانی فیلم فاقد نوآوری‌های خاصی است و بیشتر بر ارائه یک داستان سرگرم‌کننده و خنده‌دار تمرکز دارد.
البته در برخی از صحنه ها اشتباهات فاحشی دارد مثل استفاده از برف شادی و یا آهنگی که توسط ابراهیم تاتلیس خوانده می‌شود که برای بعد از دهه شصت است ولی در فیلم آورده شده.
بازی رضا عطاران در نقش بدل صدام، یکی از نقاط قوت اصلی فیلم است. گریم بسیار خوب او و شباهتش به صدام، باعث شده است که مخاطبان از همان ابتدا به تماشای فیلم علاقه نشان دهند. جنس بازی عطاران در این فیلم تفاوت چندانی با فیلم‌های دیگرش ندارد، اما گریم متفاوتش باعث شده است که رفتارش در موقعیت‌های عادی، خنده‌دار به نظر برسد. او در این فیلم زوج بامزه‌ای را با پریناز ایزدیار تشکیل داده است. ایزدیار نیز با تغییر لحن خود و دوری از شمایل همیشگی، تجربه جالبی را در ایفای این نقش از سر گذرانده است. عباس جمشیدی‌فر نیز مثل همیشه باعث شیرین‌تر شدن فضای فیلم شده و در کل حضورش به نفع «صد دام» تمام شده است.
سروش انتظامی، فرزند خلف مجید انتظامی، آهنگسازی فیلم «صد دام» را بر عهده داشته است. موسیقی این فیلم، که در جشنواره امسال نیز برای فیلم «صددام» مورد توجه قرار گرفته است، تلاش کرده است تا فراتر از یک کمدی صرف در سینمای ایران عمل کند. موسیقی «صد دام» فضایی ملهم از سکانس‌ها دارد؛ گاهی به شخصیت‌ها نزدیک‌تر است و گاهی به قصه. برای مثال، اگر صحنه‌ای در عراق می‌گذرد یا در حال و هوای زندگی صدام است، فضای موسیقی به موسیقی عربی سوق پیدا می‌کند و اگر روی گذشته و فضاسازی محیطی مانور می‌دهد، به سراغ موسیقی‌های قدیمی ایرانی و آمریکایی و ترکی خاطره‌انگیز می‌رود.
«صد دام» در کنار ارائه یک داستان سرگرم‌کننده و خنده‌دار، سعی دارد تا به موضوعاتی فراتر از ظاهر داستان، از جمله تحلیل ابعاد انسانی، اجتماعی، و سیاسی چنین موقعیتی بپردازد.
با این حال، به نظر می‌رسد که فیلم در این زمینه موفقیت چندانی کسب نمی‌کند و بیشتر بر ارائه یک تجربه کمدی سرگرم‌کننده تمرکز دارد.