ازدواج بی بی زبیده با قنات: افسانه‌ای که در حسرت عمق ماند

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم «بی‌بی زبیده» به کارگردانی سعید حشمتیکه در چهل و دومین جشنواره فیلم کوتاه تهران به نمایش درآمد با جسارت به سراغ یکی از رسوم کمتر شناخته شده و عجیب در فرهنگ روستایی ایران می‌رود؛ رسم «ازدواج با قنات» که در آن یکی از دختران روستا را به عقد قنات درمی‌آورند تا باعث پرآبی و رونق آن شود.

این ایده در ذات خود از قابلیت‌های دراماتیک و نمادین بالایی برخوردار است و می‌توانست به فیلم ی تأثیرگذار و به‌یادماندنی تبدیل شود.

فیلم در کلیت خود روایت منسجمی دارد و در زمان محدود خود توانسته داستان را به پایان برساند، اما در اجرا با کاستی‌هایی روبرو است که از تأثیر نهایی اثر می‌کاهد.

یکی از نقاط ضعف اصلی فیلم ، عدم پرداخت عمیق به مضمون اصلی است. فیلم می‌توانست با واکاوی این رسم باستانی، به نقد جامعه مردسالار بپردازد یا نشان دهد چگونه جوامع انسانی برای بقا، حاضر به قربانی کردن افراد خود می‌شوند. همچنین می‌توانست با نشان دادن پایان این رسم، بر ضرورت یافتن راه‌حل‌های مدرن برای مشکلات قدیمی تأکید کند. اما به جای این کار، فیلم به طرح کلیشه‌ای "نگاه شهوت‌آمیز کدخدا به دختران روستا" می‌پردازد که نه تنها ایده‌ای تکراری است، بلکه از اواسط فیلم به راحتی قابل پیش‌بینی است.

روایت فیلم خطی و فاقد نقطه اوج تاثیرگذار است. اگرچه ریتم فیلم مناسب است و تدوین به خوبی انجام شده اما نبود فراز و نشیب‌های دراماتیک از جذابیت اثر کاسته است. داستان پیش‌بینی‌پذیر و بدون عناصر غافلگیرکننده مخاطب را تا پایان فیلم به اندازه کافی درگیر نمی‌کند.

از نظر فنی، تصویربرداری و نورپردازی در حد قابل قبولی قرار دارد و طراحی صحنه و لباس به درستی انجام شده است. با این حال صداگذاری فیلم با مشکلاتی روبروست. دیالوگ‌ها کلیشه‌ای و فاقد عمق هستند و فیلم از استفاده بهینه از صدای محیط برای ایجاد فضای روستایی غافل مانده است. این ضعف در صداگذاری تا حد زیادی از باورپذیری فضای فیلم کاسته است.

شخصیت‌پردازی فیلم نیز از عمق لازم برخوردار نیست. رابطه بین زبیده و جوانی که قصد ازدواج با او را دارد به چند دیالوگ ساده محدود شده و فاقد کشش دراماتیک است. بازی بازیگران نیز در سطحی دانشجویی و معمولی قرار دارد و نتوانسته است پیچیدگی‌های عاطفی شخصیت‌ها را به خوبی منتقل کند.

نکته قابل تأمل این است که فیلم با وجود پرداختن به مضمونی غنی و ناشناخته، نتوانسته از ظرفیت‌های کامل آن بهره ببرد. رسم ازدواج با قنات می‌توانست نمادی قدرتمند از رابطه انسان با طبیعت، تابوهای اجتماعی، یا تضاد بین سنت و مدرنیته باشد. اما فیلم به جای کاوش در این لایه‌های معنایی به روایتی سطحی از این رسم بسنده کرده است.

در پایان «بی‌بی زبیده» فیلمی است با ایده‌ای نو و جسورانه که در اجرا نتوانسته به پتانسیل کامل خود دست یابد. اگرچه فیلم از نظر فنی در سطح قابل قبولی قرار دارد و روایت کاملی ارائه می‌دهد اما ضعف در شخصیت‌پردازی، دیالوگ‌نویسی و عمق مضمونی، مانع از تبدیل شدن آن به اثری ماندگار شده است. این فیلم بیشتر یادآور این نکته است که یک ایده خوب برای موفقیت کافی نیست و نیاز به پرداختی هنرمندانه و عمیق دارد تا بتواند در خاطر مخاطب باقی بماند.