« اسپی مزگت » نیایشگاهی از دوران ساسانی + فیلم

نویسنده : مهدی صالحی

لبخند سبز - «اسپی مزگت» نام نیایشگاهی در گیلان است بنایی برای عبادت با چنین نامی شاید اندکی عجیب به نظر آید. در این نام پارسی، اِسپی، اسپیه و ایسپیه به معنی سپید و مزگت نیز همان نیایشگاه است ؛ اسپی مزگت نیایشگاهی به یادگار مانده از دوران شاهان ساسانی است که به گواه تاریخ در دوره سلجوقیان مجدد بازسازی اساسی شده است و در دوره صفویه هم مرمت آن صورت گرفته و به عنوان مسجد استفاده می‌گردد، محوطه این بنا حدود شش هکتار بوده که در حال حاضر چیزی از بناها و قبرستان کنار آن باقی نمانده .

این بنای گردشگر ی تاریخی سپید که در کنار جنگل گیسوم قرار دارد یکی از آتشکده های چهارتاقی باستانی در ایران آن دوران بوده که در سال ۱۳۷۹خورشیدی در فهرست آثار ملی ایران جای گرفت. مرحوم منوچهر ستوده ایران‌شناس بزرگ در یکی از کتاب‌های خود، اسپی مزگت را «یکی از عجایت هفت گانه گیلان» نامیده است.

شکل سازه اسپی مزگت یک ایوان میانی با دهلیزهای کناری است. پهنای این دهلیزها 3 متر و نیم و بلندای آن‌ها از زمین نزدیک به 6 متر است. پایه­های ایوان در پایه و میانه هشت گوش است و در بالا تاق خمیده و شکسته است. ماده ساختمان اسپی مزگت بیشتر از سنگ، آجر سرخ، سفال و ملات آهک است. دیوارهای اسپی مزگت 175 سانتی متر است. در دیوارهای این سازه تا بلندای 1 ‌متر سنگ به کار رفته و در کنار آن، آجر سرخ چهارگوش در اندازه ۲۳سانتی ‌متر در ستبرای ۶سانتی ‌متر در جرزها و ستون‌ها به کار گرفته شده است؛ همه این­ها با ملات آهک به هم پیوسته است.

فیلم اسپی مزگت نیایشگاه دوره ساسانی

در بخش غربی و شمالی اسپی مزگت، دو پیشگاه ستوندار با سردر نیم گرد و خمیده هنوز بر جا مانده است. دیوارهای این پیشگاه های ستوندار به سوی درون سازه خمیده شده و راست نایستاده است. آسمانه سازه اسپی مزگت که اندک شیبی هم دارد، آمیزه­ای از اتاق گهواره و چهارتاقی است که با سفال‌هایِ تختِ بزرگ و نیم استوانه به اندازه 50 در 36 سانتی متر‌ پوشانده شده است. برای سفید کردن نماهای دیوارهای آجری که داری دیوارنوشته به خط کوفی و آرایه­های گیاهی است، از ملات آهک بهره برده شده و اندک نشانی از گچ کاری سده های میانه هنوز بر جا مانده است. در دیوارنوشته تاریخ ساختمان سده پنجم هجری دانسته شده و سفال های به دست آمده نیز به سده هشتم و دوران ایلخانی باز می­گردد.

ریشه دوانی درختان جنگلی درون دیوارها، سیلاب رودخانه دیناچال و دستکاری و دیوارنویسی انسان های تاریخ ستیز به این یادگار باستانی ایران آسیب زده است، هرچند همچنان در فراخنای تاریخ به امید و آرزوی دیدار فرزندان این آب و خاک ایستادگی می­کند.

برای رفتن به این پرستشگاه ایران باستان، در شمال غربی جلگه سرسبز گیلان، در ۸۰کیلومتری غرب شهر رشت جاده آستارا، ۲۲کیلومتری جنوب شهر تالش ، نرسیده به جنگل گیسوم، در دهستان دیناچال پره ‌سر رضوانشهر، در کرانه راست رودخانه دیناچال، در روستای کیشه خاله، در میان پارک جنگلی دکتر رستگار جای دارد و مشتاقانه پذیرای گردشگر ان ایرانی و خارجی است.