شیخ بهائی طراح حرم امام علی (ع)

اسد صالحی

لبخند سبز - مرقد مطهر امیر المومنین علی علیه السلام که در شهر نجف اشرف قرار دارد یکی از مهمترین مراکز زیارتی تمام مسلمانان جهان است این حرم مطهر تا سال 171 هجری قمری از نظرهای مردم عادی مخفی بود در این سال هارون الرشید اولین بنا را ساخت و از آن سال به بعد تا دوران صفویه که بنای فعلی ساخته شد حرم امام نخستین شیعیان و خلیفه چهارم مسلمانان اهل سنت بازسازی و توسعه فراوان یافت.

در سال ۹۱۴ (قمری) (۸۸۷/۸۸ خورشیدی) در زمان شاه عباس صفوي صحن مرقد مطهر حضرت امیر المؤمنین(علیه السلام) با طراحي هاي بديع و هندسي شيخ بهايي احداث شد. اين صحن چهارگوش حرم را چون نگيني در خود جاي داده و داراي حجره و اتاق هايي در دو طبقه و هر حجره ايواني کوچک دارد که تا اوايل قرن چهاردهم هجري محل سکونت عالمان، مدرسان و طلبه هاي حوزه علميه نجف بود.

در زمان شاه صفي، براي نخستين بار، ديوارهاي صحن را کاشي کاري کردند و سقف اين ايوان ها و حجره ها نيز با کاشي هاي بسيار زيبا و نفيس اصفهان تزيين شد. ديوار پيرامون صحن هفده متر ارتفاع دارد که به شکل مستطيل اطراف آن را فرا گرفته؛ طول ديوار از جنوب به شمال 77 و از شرق به غرب 72 متر است. ظاهراً نادرشاه تعميراتي در صحن انجام داده است؛ زيرا نام او بر بالاي سر در ورودي ثبت شده است. اين اقدام او با هزينه اهدايي از سوي همسرش، در 1156 ق، مدت چهار سال به طول انجاميد. از آن کاشي کاري اکنون فقط قسمتي از آن در ايوان العلماء باقي مانده است چون در 1197 ق علي مراد خان زند آن را بازسازي کرد.

در 1323 ق، سنگ ها و کاشي هاي صحن کنده شد و بر سردر ورودي زائران فروريخت و تعدادي از زائران کشته شدند. اين حادثه باعث شد دولت عراق تمام کاشي کاري هاي صحن را از نو احياء و بازسازي کند که اين کار چهار سال زمان برد.

تا ابتداي دوره قاجار در کف صحن قبرهاي زيادي وجود داشت که برخي از‌ آنها از سطح زمين بلندتر بود و حرکت زائران را با کندي مواجه مي کرد. با تلاش علامه سيد مهدي بحر العلوم راهروهاي زيرزميني حفر شد و آن قبرها به پايين انتقال يافتند. پس از آن صحن مسطح و سنگ فرش شد. اين کار در 1206 ق و با هزينه يکي از نيکوکاران ايراني صورت گرفت. در 1315 ق سنگ هاي حياط صحن به دستور سلطان عبد الحميد عثماني کنده شد و راهروهاي زيرزميني ترميم و بازسازي گرديد. در اين هنگام قبر تعدادي از پادشاهان نيز کشف شد. هم اکنون ضلع شرقي و غربي صحن 84، ضلع شمالي آن 74 و ضلع جنوبي آن 75 متر طول دارد. هريک از ضلع هاي شمالي و شرقي پانزده ايوان و ضلع هاي غربي و جنوبي آن چهارده ايوان دارد. در هر ايوان حجره اي است که داخل آن يکي از مشاهير، عالمان و رجال دفن شده است.

بیشتر بخوانید :

                        جاذبه های گردشگری نجف اشرف

                       قبرستان وادی السلام

ايوان ها

ايوان طلا

ايوان طلا از زيباترين و با شکوه ترين ايوان هاي حرم است که در پايين پاي مبارک و رو به مشرق واقع شده و در برابر آن باب السوق الکبير قرار دارد. اين ايوان چهل متر ارتفاع و 45 متر طول دارد و به طور کامل از طلاي ناب روکش شده است. طلاکاري ايوان و گنبد را نادر شاه در 1156 ق انجام داده است. تمام نماي بيروني ايوان، کناره ها و ديواره ها تا سقف و قوس با طلاي ناب پوشش داده شده است.

از داخل ايوان طلا دري به داخل رواق باز مي شود و چهل چراغ بسيار زيبايي در وسط ايوان نصب شده که هديه ناصر الدين شاه است. در مقابل اين ايوان حوض بزرگي قرار داشت که به حوض کوثر مشهور بود و بعدها از ميان رفت.

ايوان العلما

در شمال حرم قرار دارد و از آثار عصر آل بويه است. اين ايوان در عصر صفوي تجديد بنا و در دوره نادري به طور کامل کاشي کاري شد که امروزه به همان حال باقي است و قدمت آن از ديگر قسمت هاي حرم بيشتر است. روي کاشي آن قصيده اي از قوام الدين در شانزده بيت به خط زيباي کمال الدين حسيني گلستانه اصفهاني ديده مي شود که مطلع آغازين آن چنين است:

يا رب خير المرسلين * * * سلم علي نوح الامين

در اين ايوان عالمان زيادي دفن شده اند و به اين سبب «ايوان العلما» نام گرفته است. تکيه بکتاشيه، يادگار عصر عثماني، سمت غربي اين ايوان بوده است.

ديوارهاي صحن

حرم مطهر از سمت صحن داراي سه ديوار است:

1 ـ ديوار اول به شکل مستطيل و داراي هفده متر ارتفاع است. از جنوب تا شمال 77 و از شرق تا غرب 72 متر طول دارد. اين ديوار دوطبقه است و هر طبقه حجره و ايوان هايي دارد.

2 ـ ديوار دوم به ارتفاع ديوار اول در وسط صحن و مستطيلي ساخته شده است. از شمال تا جنوب 31 و از شرق تا غرب سي متر طول دارد. بر اين ديوار سه در تعبيه شده است. دو درب در مقابل هم است که يکي از سمت شمال مقابل باب طوسي و ديگري از جنوب مقابل باب القبله صحن باز مي شود. درب سوم نيز به ايوان طلا مشرف است.

3 ـ ديوار سوم، به ارتفاع دو ديوار قبل، به صورت مربع و محيط به قبر شريف و روضة المقدسه است. از شمال تا جنوب سيزده متر و از شرق تا غرب نيز همين مقدار طول دارد. از اين ديوار پنج در به حرم باز مي شود.