سراب نیلوفر کرمانشاه؛ نگینی آرام در دامنه کوه کماجار

زهرا علیخانی

لبخند سبز - سراب نیلوفر، مجموعه‌ای جادویی از آب، طبیعت و تاریخ است دریاچه‌ای سرشار از نیلوفرهای آبی در دامنه کوه کماجار؛ جلوه‌ای که سال‌ها نماد زلالی و زیبایی بکر استان کرمانشاه بوده و همچنان به‌عنوان اثر طبیعی ملی ثبت شده، قلب بازدیدکنندگان را تسخیر می‌کند.

جایگاه جغرافیایی و اهمیت طبیعی

این دریاچه کوچک اما چشم‌گیر، در حدود ۲۰کیلومتری شمال‌غرب شهر کرمانشاه و در نزدیکی روستای سرآب نیلوفر واقع شده است  .

برخی منابع درباره وسعت آن اشاره کرده‌اند که این پهنه آبی تقریباً ۱٬۳۳۱متر مربع مساحت داشته و عمق آن تا حدود ۳۲متر می‌رسد. در گذشته در فصل گرما، سطح آب با نیلوفرهای آبی پوشانده می‌شد و منظره‌ای خیره‌کننده می‌ساخت  .

جایگاه ملی و وضعیت کنونی

از دیرباز این منطقه به‌دلیل زیبایی منحصربه‌فردش شناخته شده و در تاریخ ۲۷اسفند ۱۳۸۷به‌عنوان پنجاه‌وپنجمین اثر طبیعی ملی ایران به ثبت رسید. در اطراف آن پارک و امکانات رفاهی مثل آلاچیق، سرویس بهداشتی، بوفه و پارکینگ فراهم شده تا پذیرای گردشگران باشد. همچنین فعالیت‌هایی مانند قایق‌سواری، پرنده‌نگری، دوچرخه‌سواری، پیک‌نیک و کمپ‌زنی در آن انجام می‌شود—البته با قوانین حفاظتی (مثل ممنوعیت ماهی‌گیری)   .

چالش‌ها و فراز و نشیب‌ها

در طول دهه‌های اخیر سراب نیلوفر با تهدیدهای جدی مواجه بوده است. در سال‌های ۱۳۸۷و ۱۳۹۴این دریاچه به‌طور کامل خشک شد. در مرداد ۱۴۰۱، به‌علت حفر چاه‌های عمیق و کشت محصولات آب‌بر مانند ذرت و هندوانه، سراب سراسر خشک شد و تنها چند چاله مرطوب در بستر آن باقی ماند. بر اساس گزارش‌های محیط زیست، در آبان ۱۴۰۳نیمی از سراب خشک شده بود و در صورت تأخیر بارش‌ها، احتمال خشکی کامل آن بالا بود .

تلاش برای احیا و امیدهای نو

با وجود بحران‌ها، حرکت‌های مثبت و امیدبخشی هم انجام شد. استاد دانیال کهریزی از دانشگاه رازی، با تکنیک تکثیر رویشی، توانست شاخه‌هایی از نیلوفرها را در آزمایشگاه احیا کرده و مجدداً در محیط سراب کاشت کند. همچنین با بارش‌های اخیر، سراب حیات دوباره‌ای یافته است. با این حال، تأثیر کشت آب‌بر و چاه‌های غیرمجاز همچنان تهدیدکننده است و نیاز به آموزش و نظارت مستمر دارد  .

راهنمای بازدید و فصل مناسب

برای رسیدن به این نگین طبیعی، از میدان آزادی کرمانشاه به‌سمت بلوار کارگر و سپس بلوار باهنر حرکت کنید؛ مسیر مستقیم به جاده سراب نیلوفر را خواهد رساند. توصیه می‌شود با خودروی شخصی یا تاکسی‌های خطی سفر کنید، چرا که حمل‌ونقل عمومی مستقیم کافی وجود ندارد. بهترین زمان برای بازدید، فصل بهار تا اوایل تابستان است—زمانی که نیلوفرها شکوفا و رنگارنگ‌اند. پائیز (مهر و آبان) نیز گزینه مناسبی است  .

افسانه‌ها و روایت‌های محلی

ابهت و افسانه نیز سهمی از محبوبیت این سراب هستند؛ از گنج خسرو پرویز ساسانی که در اعماق آن گفته شده پنهان است تا غارهای زیرآبی اسرارآمیز در کف این گودال طبیعی! البته هیچ‌کدام از این روایت‌ها مستند تاریخی ندارند، اما در باور مردم ریشه دارند  .

سراب نیلوفر کرمانشاه، نگینی در دل طبیعت زاگرس، همچنان با زیبایی و آثار افسانه‌ای‌اش دل‌ربایی می‌کند؛ هرچند با چالش‌های زیست‌محیطی روبه‌روست. اما با تلاش‌های پژوهشگران و بارش‌های امیدآفرین، شاهد امیدی دوباره برای آینده آن هستیم. این مکان، اگرچه شکننده، همچنان مقصدی ویژه برای دوستداران طبیعت، عکاسان، خانواده‌ها و علاقه‌مندان به آرامش است