سفر در زمان در موزه رضا عباسی

آیدا صالحی

در قلب تهرانِ همیشه شتابان، ساختمانی چهارطبقه در خیابان شریعتی، نرسیده به پل سیدخندان، جهانی از تاریخ و هنر را در سکوت محافظت می‌کند.

موزه رضا عباسی، که به یاد نگارگر بزرگ عصر صفوی، نه تنها گنجینه‌ای از ۵۰ هزار شیء نفیس است، بلکه روایتی زنده از تطور هنر ایرانی از هزاره دوم پیش از میلاد تا پایان قاجار است. این موزه که در سال ۱۳۵۶ در ساختمانی با پیشینه نمایشگاه مبلمان تأسیس شد، تاریخ پرفرازونشیبی را پشت سر گذاشته؛ پنج بار تعطیل و بازگشایی مجدد از جمله پس از تخریب‌های جنگ و دگرگونی‌های مدیریتی، تا سرانجام در ۱۵ بهمن ۱۳۷۹ برای همیشه پذیرای مشتاقان هنر اصیل ایرانی گردید.

از سنگ تا طلا: سیر تکامل در چهار طبقه

طبقه سوم، آغازی شگفت‌انگیز است: ریتون‌های زرین هخامنشی به شکل جانوران اساطیری، گردنبندهای ساسانی از طلا و فیروزه، و تکوک‌های مفرغی لرستان. اینجا، تماشای نخستین فلزکاری‌های بشر از مفرغ هزاره پنجم پیش از میلاد تا ظروف سیمین ساسانی، حکایت غلبه انسان بر طبیعت را روایت می‌کند. نگاه کنید به "تکوک زرین بز" نمادی از مهارت فلز کاری مادها که حتی در موزه ملی ایران همتایی ندارد.

با پایین‌آمدن به طبقه دوم، جهان اسلام متجلی می‌شود، سفالینه‌های نیشابور با لعاب فیروزه‌ای، شمعدان‌های نقره‌کوب سلجوقی با خطوط کوفی، و قلمدان‌های قاجاری منقوش. یک اثر استثنایی: "ماکت سفالین نوازندگان" با لباس‌های فیروزه‌فام که گویی نوای سازشان پس از قرن‌ها هنوز در فضای تالار می‌پیچد.

 طبقه اول، قلمرو قلم و رنگ است، در تالار نگارگری، کهن‌ترین برگِ شاهنامه دموت (قرن ۸ هجری) با مینیاتورهای رزمی خود در کنار پرتره‌های ظریف رضا عباسی قرار دارد. استاد عهد صفوی که به جای انبوه درباریان، چهره تک‌تک آدمیان را با ژرف‌نگری ترسیم می‌کرد. در تالار خوشنویسی، نسخه‌های خطی بر پوست آهو (قرن ۳ هجری) تا نستعلیق سیّال میرعماد، تبلور روح ایرانی‌اند

رازهای پنهان، از لوگو تا مخزن اسرار

سردر موزه، لوگویی مرموز دارد، ترکیب اسلیمی‌های چرخان با نام "رضا عباسی" که مرتضی ممیز (پدر گرافیک ایران) در ۱۳۵۵ طراحی کرد. جالب آنکه ممیز این نقاش را از اجداد خود می‌دانست و طرح را با مشورت آیدین آغداشلو پرداخت.

اما این همه راز پنهان موزه نیست، پشت دیوارها، دو گنج پنهان خوابیده‌اند، کتابخانه‌ای با ۱۰ هزار جلد کتاب، از جمله ۴۰۰ نسخه چاپ سنگی دویست‌ساله و کارگاه مرمتی که نه تنها اشیای همین موزه، بلکه آثار موزه‌های سراسر ایران را نجات می‌دهد.

اما غم‌انگیزترین راز در مخزن نهفته؛ تنها ۷۰۰ شیء از ۵۰ هزار اثر موزه قابل نمایش است!

دسترسی:

 مترو شهید قدوسی (خط ۳) + ۱۰ دقیقه پیاده‌روی در مسیر بوستان اندیشه

 پل سیدخندان + ۵ دقیقه پیاده‌روی