مراسم عروسی در سیستان و بلوچستان

مرضیه حمیدی مجد

لبخند سبز - اصلا حرف از عروسی می‌شود نا خودآگاه و گاها خود آگاه کمر آدم قر بر می‌دارد و یک حسی در درون انسان تحریک می‌شود که قابل وصف نیست حالا فرق نمی‌کند این عروسی در شمال باشد یا مشهد یا کمی پائین تر سیستان و بلوچستان مهم عروسی و مراسمات آن است.

این بار به سراغ مراسم عروسی و رسم و رسوم مردم مهربان سیستان و بلوچستان رفته ایم و می‌خواهیم در مورد آن با هم کمی صحبت کنیم و لذت ببریم.

مردم این بخش از سرزمین ایران معمولا عروسی خود را از ابتدای بهار تا پایان شهریور زمانی که خرما ها می‌رسد برگزار می‌کنند که خودش شامل سه مراحله پیش از ازدواج، مراسم عروسی و پس از ازدواج است

مراسم پیش از ازدواج مردم بلوچ

مراسم جار

هرگاه پسری از خانواده اجازه ازدواج را می‌گیرد با چندتن از دوستان خود به سراغ اقوامش می‌رود و به آنها خبر گرفتن اجازه ازدواج را اعلام می‌کند. آنها نیز در این شادی با داماد شریک می‌شوند و او را از لحاظ مالی حمایت می‌کنند و هدیه ای مثل پول نقد، طلا، گوسفند، شتر، گندم، برنج، آرد و روغن یا ... به او می‌دهند.

پاگدران

هنگامی که خانواده عروس، داماد را پذیرفتند، داماد به همراه خانواده خود به خانه عروس می‌روند تا به نوعی داماد را با خانواده عروس، خودمانی کنند. به این مراسم پاگدران کردن یا خودمانی کردن می‌گویند. بعد مراسم پاگدران، داماد خودش به تنهایی به خانه عروس رفت‌وآمد می‌کند و کمک حال پدر دختر در کارهای منزل می‌شود.

گِندونِن

«گِند» در بلوچی به معنای دید و«نِن» نیز به معنای نشستن است و به مراسمی گفته می‌شود که طی آن بزرگان خانواده پسر به خانه دختر رفته و موضوع خواستگاری را بیان می‌کنند. گاه خانواده پسر این موضوع را با کدخدای محل سکونت دختر در میان می‌گذارند و گاهی هم ریش سفید یا بزرگ محل یا فامیل را در این مراسم به همراه می‌برند. در مراسم گِندونِن افراد زیادی از خانواده پسر حضور پیدا می‌کنند تا نشان دهنده بزرگی خانواده پسر باشد. این تعداد گاهی به 100 نفر هم می‌رسد. در مراسم گندونن، خانواده داماد حلقه انگشتر، ساعت و طلا را به عنوان نشان به خانواده عروس می‌دهند که به آن «حلقه کنان» می‌گویند.

هِبَرجنی

یکی دیگر از اداب و رسوم ازدواج بلوچ ها هبرجنی نام دارد که در واقع همان بله‌برون است که در آن خانواده دختر جواب مثبت می‌دهند و برنامه‌ریزی‌های بعدی در این مراسم انجام می‌شود.

بربند مال

مراسمی ست که اقوام درجه یک طرفین دعوت می‌شوند و در آن به تعیین مهریه می‌پردازند. معمولا مهریه پول نقد در نظر گرفته می‌شود اما گاهی نخل خرما، شتر و دام نیز برای آن در نظر می‌گیرند. معمولا یکی از بزرگان که مورد قبول طرفین است در این مراسم حضور می‌یابد و زمان عروسی هم در همین مجلس تعیین می‌شود.

بر اساس رسم بلوچ ها، رد و بدل شدن طلا در ازدواج بسیار مهم است و حتی اهمیت بیشتری از مهریه دارد. این رسم با هدیه 20 مثقال تا 2 کیلو طلا اجرا می‌شود و گاهی خانواده عروس به شرط تحویل طلاها، اجازه برگزاری مراسم عروسی را می‌دهند. گاهی بخشی از این طلا را دریافت می‌کنند و مابقی در عقدنامه نوشته می‌شود.

گاهی گِندونِن، هِبَرجنی و ببندمال با هم و در یک مراسم برگزار می‌شوند.

حِنا دوزوکی

از مراسم فرعی عروسی ست و به این صورت که خانواده‌های طرفین بر سر عروس و داماد و روی پول حنا می‌گذارند. گویا این مراسم به صورت دزدکی برگزار می‌شود و گاهی حمایت‌های مالی از عروس و داماد نیز در این مراسم صورت می‌گیرد. فردای حنا دوزوکی از اقوام و وابستگان برای مراسم عروسی دعوت به عمل می‌آید و افرادی برای دعوت مهمانان فرستاده می‌شوند. اگه در خانه مهمانان کسی نبود، دوچوب را به صورتی خاص جلوی در می‌گذارند تا صاحبخانه متوجه شود کسی برای دعوت عروسی مراجعه کرده است.

حِنا راستکی

مراسم حنابندان است که عروس و داماد در خانه خود به صورت جداگانه مراسم را برگزار می‌کنند و حنا توسط اقوام بر دست آنها گذاشته می‌شود. شب حنابندان را تا صبح جشن می‌گیرند و از اقوام پذیرایی می‌کنند. آشپزی برای مهمانان عروسی در این شب شروع می‌شود.

مراسم عروسی

جُل بندی

جل پارچه‌ای دست‌دوز است که با سوزن‌دوزی و آینه تزیین می‌شود. معمولا عروسی هفت شبانه روز طول می‌کشد و روز اول مخصوص جل بندی ست که در آن به دیوارها پارچه های جل آویزان می‌کنند. این مراسم با حضور اقوام درجه یک عروس و داماد و قربانی گوسفندی انجام می‌شود. همچنین مکان یا اتاق یا پشه بندی را به عنوان حجله برای عروس جل بندی می‌کنند که تا روز عروسی در آن محل می‌ماند. اهالی براین باورند که با این حائل یا دیوار عروس از جادو و نظر دور می‌ماند.

مراسم عقد

در یکی از روزهای جشن همگی پس از خوردن ناهار، به مسجد می‌روند و نماز جماعت می‌خوانند. پس از بازگشت به محل برگزاری جشن، یک معتمد از طرف پدر عروس و معتمد دیگری از طرف پدر داماد وکیل می‌شود و نزد عروس می‌رود. عروس که داخل حجله نشسته است، منتظر می‌شود تا فرد وکیل از او بپرسد آیا داماد را به شوهری قبول دارد؟ این سوال سه بار تکرار می‌شود، در هر مرتبه عروس باید بله بگوید تا وکلا به مجلس برگردند. پس از آنکه صدای بله داماد نیز شنیده شد، صیغه عقد خوانده می‌شود. پس از جاری شدن صیغه عقد، مهمانان اسلحه دار، به شلیک گلوله می‌پردارند و سپس با فشردن دست مهمانان توسط داماد و گفتن تبریک، عقد پایان می‌یابد.

سرآپی

برای عروسی، داماد را به قنات و رودخانه جاری می‌برند و خانواده داماد در آنجا او را استحمام می‌کنند. آنها تمام مسیر تا رودخانه را شعر می‌خوانند و به پایکوبی می‌پردازند. امروزه حتی با وجود آرایشگاه‌ها باز هم داماد و همراهانش سری به رودخانه می‌زنند. مراسم به این صورت است که پس از عقد، داماد را سوار بر یک شتر تزئین شده می‌کنند و با صدای دهل و سرنا به کنار آب می‌برند. زنان در جلو شتر حرکت می‌کنند و چند نفر از آنها داماد را باد می‌زنند تا از گرما اذیت نشود. روی سر داماد چادر و یا تور زرد رنگی می‌اندازند تا با آفتاب نسوزد و گرد و خاک او را آزار ندهد. پسربچه‌ای نابالغ هم جلوی داماد می‌نشانند تا فرزند اولش پسر شود. در مسیر بارها توقف می‌کنند و به شادی و شلیک گلوله می‌پردازند و نقل و سکه بر سر داماد می‌پاشند. پس از رسیدن به آب، دو نفر داماد را از شتر پایین می‌آورند و به سمت آب می‌برند. در ابتدا موی سر و صورت داماد اصلاح می‌شود و سپس بدن او را می‌شویند. در نهایت لباس‌های نو بر تن داماد می‌کنند و لباس‌های قبلی را به کسی که او را اصلاح کرده هدیه می‌دهند. دونفر هم داماد را بغل کرده و روی شتر می‌گذارند و در آخر با شادی و هلهله به محل جشن باز می‌گردند.

حمام عروس

برای جشن عروسی، عروس را به گونه‌ای حمام می‌کنند که ستارگان را ببیند. بنابراین عروس در شب و در کنار پنجره که آسمان از آن دیده می‌شود، باید حمام کند.

مشاطه

مشاطه شکلی متفاوت از کلمه «مطاشه» به معنای آرایشگر و سلمانی در زبان عربی است. خانواده عروس طی این مراسم او را برای عروسی آماده می‌کنند و به آرایش او مشغول می‌شوند. مشاطه‌گر بعد از اتمام کار هدیه‌ای دریافت می‌کند و حجاب چهره عروس برمی‌دارد و دوره جل بندی عروس به پایان می‌رسد.

شب یکجایی

عروس و داماد در خانه پدرزن برای 4 روز یا بیشتر زندگی می‌کنند و شب یکجایی اولین شبی است که عروس و داماد در کنار هم هستند.

مراسم پس از عروسی

مبارکیان صبا

روز بعد از عروسی نوبت مراسم «مبارکیان صبا» می‌رسد که در آن اقوام برای تبریک گفتن به عروس و داماد در کنار آنها در خانه پدر عروس حاضر می‌شوند. بعد از گذشت 4 روز (در برخی منایع 7 روز) عروس و داماد به خانه پدر داماد می‌روند و در آنجا جشن و مهمانی برگزار می‌شود و زندگی مشترک خود را آغاز می‌کنند.

البته ممکن است بسته به توانمندی داماد، ماندن عروس و داماد در خانه پدرزن مدت زمان بیشتری به طول بینجامد.

هفت روز

عروس و داماد برای رفتن به خانه پدر داماد، سوار بر شتر می‌شوند و با همراهی اقوام و صدای سرنا و دهل به راه می‌افتند. پس از رسیدن به منزلِ پدر داماد، هدیه‌ای به عنوان هفت روز به داماد داده می‌شود که می‌تواند شامل باغ، خانه یا چندین درخت خرما باشد. در اینجاست که مراسم عروسی پایان می‌یابد.