موزه و عمارت شهرداری تبریز

نویسنده : حمیده صالحی نظام آبادی

لبخند سبز - تبریز، شهری با قدمت چهار هزار ساله است که به اولین‌ها شهرت دارد. اولین دانشگاه، اولین چاپخانه، اولین چاپ اسکناس، اولین سینما و اولین‌های دیگر. موزه شهرداری تبریز نیز یکی از همین اولین‌هاست که با بازدید از آن می‌توانید قدم در تاریخ گذاشته و از نخستین شهرداری ایران دیدن نمایید. این ساختمان در واقع یک کاخ موزه است. کاخ و عمارتی متعلق به شهرداری، که بعدها بخشی از آن به موزه تبدیل شد.

بنای اصلی کاخ موزه‌ی شهرداری، در میدان شهرداری یا ساعت، در تقاطع خیابان امام خمینی و ارتش واقع شده است. این ساختمان در مرکزی‌ترین قسمت شهر قرار دارد.

تاریخچه‌ی ساخت بنا

بعد از امضای فرمان مشروطه و تشکیل انجمن ایالتی آذربایجان در تبریز، دستور ایجاد ادارات و مؤسسات جدید صادر شد که فرمان تأسیس بلدیه یا شهرداری از جمله‌ی آن‌ها بود. به منظور اجرای این امر، در سال ۱۳۱۴، گورستان نوبر (مقصودیه) را که در مرکز شهر واقع بود تخریب کردند تا ساختمان شهرداری تبریز در آنجا احداث شود. ساخت بنا در همین سال و زمانی که ارفع‌الملک جلیلی شهردار تبریز بود، آغاز شد و تا حوالی سال‌های ۱۳۲۰ادامه داشت. بنابراین نخستین نهاد شهرداری تبریز و اولین بلدیه‌ی ایران ساخته شد. این عمارت در فهرست آثار ملی ثبت شده‌ی ایران قرار دارد.

با وجود احداث ساختمان جدید شهرداری، عمارت قدیمی هنوز هم مرکزی مهم برای انجام فعالیت‌های این نهاد در شهر تبریز است. جلسات شورای شهر در یکی از سالن‌های آن برگزار می‌شود و شهردار ملاقات‌های مهم و رسمی خود را در این بنای تاریخی انجام می‌دهد.

ساختمان موزه شهرداری، با زیربنای ۶۵۰۰متر مربع، داخل فضایی به مساحت ۹۶۰۰متر مربع و در سه طبقه ساخته ‌شد. بودجه‌ی اختصاص یافته به آن، مبلغ ۲۵۰هزار تومان بود و کار ساخت بنا تحت نظارت مهندسان آلمانی انجام گرفت. این ساختمان U-شکل، از بالا به صورت یک عقاب در حال پرواز دیده می‌شود که یکی از نماد‌های آلمانی‌ها بود. بنای کاخ موزه شهرداری تبریز، با الگوبرداری از سبک معماری ساختمان‌های آلمانی در دوران پیش از جنگ جهانی دوم طراحی شد. مصالح به کار گرفته شده در دیوارهای بنا، آجر و ملاتِ ماسه و آهک بوده و نماهای خارجی آن، بیشتر با نوعی سنگ بومی به نام اسپراخون پوشانده شده‌اند. نماهای چهار جهت ساختمان یکسان نیستند. در ضلع‌های اصلیِ (شرق و شمال) ساختمان، که رو به خیابان هستند، تماماً از سنگ استفاده شده و در اضلاع فرعی(غرب و جنوب)، علاوه بر سنگ، آجر نیز به کار رفته‌ است.

سنگ‌تراشی‌ها و حجاری‌های حاشیه‌ی پنجره‌ها، جلوه‌ای باشکوه و تماشایی به بنا بخشیده‌اند. ساختمان دارای چند ورودی عادی است و یک ورودی ویژه در مجاورت میدان دارد. ویژگی بارزی که در اولین نگاه توجهتان را به خود جلب می‌کند، برج ساعتی با ارتفاع ۴/۳۰متر است که در بخش مرکزی بنای کاخ موزه قرار دارد. ساعتِ نصب شده در این قسمت، توسط ارفع‌الملک جلیلی از کشور انگلستان خریداری گردید. دارای چهار صفحه است که در هر طرف ساختمان، ساعت را نشان می‌دهد و به فواصل ۱۵دقیقه‌ای زنگ می‌زند. «ساعات قاباغی» (مقابل ساعت) نامیست که مردم آذری زبان تبریز به سبب وجود این برج، به میدان شهرداری داده‌اند.

نورپردازیِ این بنای قدیمی نیز از دیگر ویژگی‌های جذابِ آن است که موجب می‌شود در میان شب‌های تبریز بدرخشد و زیباتر شود.

در سال ۱۳۸۶و بعد از چندین دهه کاربری اداری، در طبقه‌ی زیرین ساختمان شهرداری تبریز، درون فضایی به مساحت ۸۰۰مترمربع و با هزینه‌ای معادل ۱۱۰میلیون تومان، موزه‌ای دایر شد که به عنوان تنها موزه‌ی تاریخ شهرداری‌های ایران شناخته می‌شود. این موزه علاوه بر به نمایش گذاشتن آثاری که از بلدیه‌ی (اولین شهرداری) تبریز باقی مانده است، شامل اشیاء و اسناد ارزشمندیست که گواهی بر فرهنگ و هنر مردم تبریز هستند. ویژگی‌های منحصر به‌ فرد و جذابیت زیاد موزه‌ی شهرداری، آن را به یکی از مکان‌های پربازدید استان آذربایجان شرقی بدل نموده است. علاقه‌مندان به تاریخ معاصر تبریز، می‌توانند در همه‌ی ایام سال از ساعت ۸الی ۱۸و در تعطیلات نوروز تا ساعت ۲۱از موزه دیدن کنند.

موزه شهرداری تبریز شامل چه تالارهایی است؟

در این موزه تالارهای متعددی وجود دارد که هر یک متعلق به گروه خاصی از اشیاء و مدارک است. این طبقه‌بندی باعث می‌شود که مراجعه‌کنندگان، بازدید آسان‌تر و بهتری داشته باشند. در ادامه تعدادی از مهم‌ترین تالارها را به شما معرفی خواهیم نمود و در مورد اشیاء موجود در آن صحبت می‌کنیم.

  تالار دوربین‌های قدیمی

با تماشای دوربین‌هایی که در این قسمت قرار دارند، می‌توانید سیر پیشرفت دوربین‌های عکاسی را طی ۱۵۰سال مشاهده کنید. اغلب این دوربین‌ها توسط یکی از عکاسان و کلکسیونرهای معروف تبریز به نام “محمد علی جدیدالسلام” به موزه شهرداری تبریز اهدا شده است.

  تالار فرش

در این تالار مجموعه‌ای کم‌نظیر و نفیس از فرش‌ها و تابلو فرش‌های قدیمی وجود دارد که تاریخ بافت برخی از آن‌ها به حدود ۸۰سال پیش می‌رسد. از نمونه‌های خاصِ این بخش می‌توان به بزرگ‌ترین فرش ایران با اندازه‌ی ۱۱۱متر مربع و فرش‌هایی که در سال‌های ۱۳۱۲و ۱۳۲۰بافته شده‌اند و به خواهر دوقلو شهرت دارند، اشاره نمود. ۱۲تخته از فرش‌های موجود در این تالار، متعلق به سال‌های ساخت بنای شهرداری است.

  تالار اسناد

کتاب‌ها، نسخه‌های خطی و اسناد و اشیاء تاریخیِ مربوط به شهرداری و نامه‌نگاری‌های شهرداران قدیم تبریز، در این تالار نگهداری می‌شوند. همچنین در این بخش، تصاویری وجود دارند که روایتگر تاریخ معاصر تبریز هستند.

  تالار صدا

این قسمت، کلکسیون خصوصی و شخصی یکی از هنرمندان تبریز به نام حسین ساجدی است که در آن انواع مختلفی از ساز‌های کلاسیک، ملی و محلی در معرض نمایش قرار می‌گیرند. شما در این تالار از سه تار و تار ایرانی و آذربایجانی گرفته تا نی‌انبان و دوتار خراسانی و جنوبی را مشاهده خواهید کرد. ساز‌های آیینی و مذهبی، رادیو و تلفن‌های قدیمی از دیگر اشیاء موجود در تالار صدا هستند.

  تالار شهدا

این بخش از موزه شهرداری تبریز به نمایش مدارک، عکس‌ها و دست‌نویس‌های شهدای تبریزی و سندهایی از پایداری و ایستادگی مردم آذربایجان در جنگ ۸ساله‌ی ایران و عراق اختصاص یافته است.

  تالار حکمت

در تالار حکمت نیز به ارائه‌ی عکس‌ها و معرفی آثار سه علامه‌ی نامی تبریز علامه امینی، علامه طباطبایی و علامه جعفری که در حوزه‌های عرفان، حکمت و فلسفه فعالیت داشتند، پرداخته شده است.

  تالار صنعت چاپ

در این قسمت، نخستین ابزار آلات چاپ به نمایش گذاشته شده‌اند که هدف از آن معرفی شهر تبریز به عنوان مهد چاپ ایران بوده است.

  تالار تاریخ اطفائیه(آتش‌نشانی)

از آنجا که اولین سازمان آتش‌نشانی نیز در تبریز تأسیس شد، در این قسمت نمونه‌هایی از ماشین‌های آتش‌نشانی و اولین “پمپ ‌آتش خاموش کن” نگهداری می‌شوند.

این موزه شامل تالارهای دیگری مانند تالار قدیمی‌ترین قفل‌های تاریخ، تالار هنرهای معاصر، تالار کفش، تالار فانوس، تالار خط و خوشنویسی و… است.

از دیگر اشیاء و آثار خاص موجود در موزه شهرداری تبریز می‌توان هدایای شخصیت‌های خارجی به شهرداران، جام‌های قهرمانی باشگاه شهرداری تبریز، سفرنامه‌های نوشته شده درباره تبریز و اسلحه قاسم خان والی، اولین شهردارتبریز را نام برد. در ضلع جنوبی ساختمان نیز فضایی حیاط مانند که نسبتاً بزرگ بوده و پر از گل‌ها و درختان زیبا است، وجود دارد. هنگامی که وارد این حیاط می‌شوید، اتوموبیل‌های رنگارنگ قدیمی را مشاهده خواهید کرد که در اینجا جمع‌آوری شده‌اند. از ماشین‌های خاصِ این بخش می‌توان به نخستین ماشین آتش‌نشانیِ تبریز و یک تاکسی قدیمی اشاره نمود.

بهترین زمان بازدید از موزه شهرداری تبریز

تبریز تابستان‌های خنک و زمستان‌های سردی دارد. دمای هوا در زمستان و در بازه‌ی زمانی ۱۰بهمن تا ۱۰دی، معمولاً به زیر صفر می‌رسد و بارش برف و یخبندان، سرمای شدیدی را با خود به همراه می‌آورند. از ۱۰تیر تا ۱۰مرداد، تبریزی‌ها حداکثر دمای ۳۰درجه‌ی سانتیگراد را تجربه می‌کنند. بنابراین بهترین زمان برای سفر به تبریز، اواخر بهار تا روزهای پایانی فصل تابستان است. در این مدت به راحتی و به دور از گرما می‌توان به گشت و گذار در شهر پرداخت، به موزه‌ی شهرداری رفت و اوقات خوش و خاطره‌انگیزی را رقم زد. در تیر ماه، جشنواره‌ی تابستانی تبریز، با قدمت بیش از ۱۰سال در عمارت شهرداری برگزار می‌شود که می‌تواند بهانه‌ی خوبی برای سفر گردشگر ان به این شهر باشد. به طور معمول ایام نوروز از پربازدیدترین زمان‌های موزه هستند.

نحوه‌ی دسترسی به موزه شهرداری تبریز

به کمک اتومبیل شخصی و اتوبوس‌های شهری می‌توان به راحتی به محل موزه رسید. بهترین مسیر، حرکت از سمت ایستگاه راه آهن و استفاده از اتوبوس درون شهری تا ایستگاه تربیت و سپس یک پیاده‌روی کوتاه تا مقصد است. از جمله هتل‌های نزدیک به عمارت شهرداری هم می‌توان هتل سهند، هتل آزادی، هتل بهبود، هتل کایا، هتل ۵ستاره‌ی پارس ائل گلی و هتل چهار ستاره‌ی بین‌المللی تبریز را نام برد. در صورت اقامت در این هتل‌ها، دسترسی آسان و راحتی به موزه خواهید داشت.

مکان‌های دیدنی نزدیک به موزه شهرداری

موزه‌ی ادبی استاد شهریار، موزه‌ی سنجش، خانه‌ی حیدرزاده و خانه‌ی نیکدل در پشت ساختمان شهرداری قرار دارند که گردشگر ان می‌توانند از این اماکن هم دیدن کنند. بازار بزرگ تبریز، ارگ علیشاه، مسجد کبود، پارک ائل گلی و… از دیگر نقاط جذاب گردشگر ی شهر تبریز هستند که می‌توانید پس از موزه‌ی شهرداری به آن‌ها هم سر بزنید، ببینید، لذت برید و خوش باشید.

موزه‌ی ادبی استاد شهریار

در پایان هم از سوغاتی‌های بی‌نظیر شهر تبریز همچون انواع شیرینی مثل نوقا، قرابیه، باقلوا، اریس و راحت الحلقوم و فرش و گلیم و چرم و منبت‌کاری و قلم زنی و… تهیه کنید و به عنوان یادگاری با خود به همراه ببرید.