باغی که عفیف بود و مایه عبرت دیگران

سمیه صالحی

لبخند سبز – امروز می‌خواهیم به باغی برویم که عفیف است و این عفیف بودن باغ هم از آن چیزهای عجیب و غریب است مگر می‌شود باغ عفیف باشد اگر قرار بود عفیف باشد که باغ نبود آن هم باغی که موزه دارد موزه ادوات جنگی از توپ و تانک تا موزه عبرت که معلوم نیست بابت چی باید عبرت بگیرم ژن خوب نداریم یا خوب درس نخواندیم یا هر یای دیگری به هر حال امیدوارم بعد از دیدن عبرت بگیرید البته حمام هم دارد که مختلط است و این از بقیه جاذبه ها جذابتر است با هم به باغ عفیف آباد شیراز سری بزینم.

باغ عفیف آباد شیراز با وسعتی نزدیک به ۱۲۷ هزار متر مربع، یکی از باغ‌های تاریخی ایران است که از دل فرازونشیب‌های تاریخ سربرآورده و هنوز هم پابرجاست. این باغ در دوران صفویه به‌عنوان یکی از املاک شخصی حاکم فارس، یعقوب‌خان ذوالقدر و گردشگاهی برای پادشاهان صفوی شناخته شد که در مرکز باغ، قلعه سنگی عظیمی به نام قلعه گلشن ساخته شد.

در دوران قاجار باغ توسط یکی از خاندان‌های قدرتمند شیراز، میرزا علی‌خان قوام‌الملک خریداری شد. قوام‌الملک دستورات نوسازی باغ را صادر کرد و برای آبیاری باغ، قناتی در فاصله ۱۵کیلومتری آن خریداری کرد. باتوجه‌به اینکه بخش زیادی از قلعه گلشن فرسوده و تخریب شده بود، در سال ۱۲۸۴ هجری قمری، عمارتی زیبا و دو طبقه را جایگزین قلعه فرسوده کردند. این عمارت همان بنای زیبایی است که هنوز هم در باغ عفیف آیاد شیراز مشاهده می‌کنید. در اواخر دوران قاجار، باغ به شخصی به نام عفیفه خانم، خواهرزاده بانی باغ سپرده شد. عفیفه خانم تحولات زیادی در بخش‌های مختلف باغ ایجاد کرد، برای همین هم از آن زمان نام باغ به باغ عفیف آباد تغییر پیدا کرد.

در دوران پهلوی وارثان باغ، آن را به فرح پهلوی هدیه دادند اما در نهایت ارتش، باغ عفیف‌آباد را طی یک مزایده در سال ۱۳۴۰ خرید. پس از این اتفاق، عفیف آباد با الگوبرداری از کاخ ورسای طی هفت سال مرمت و بازسازی شد.

پس از انقلاب جمهوری اسلامی نیز، این باغ همچنان در اختیار ارتش باقی ماند و در تاریخ ۲۹فروردین۱۳۷۰، روز ارتش، به‌عنوان موزه نظامی شماره دو بازگشایی شد که بازدید از آن برای همه آزاد است. مجموعه باغ عفیف آباد شیراز در سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

باغ عفیف‌آباد شیراز به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی شیراز با جنبه تاریخی و تفریحی، بخش‌های مختلفی دارد. کلیت باغ مجموعه‌ای از کاخ سلطنتی با دو موزه نظامی و موزه عبرت، حمام، قهوه‌خانه سنتی و باغ ایرانی است که برای بازدید در دسترس همه گردشگر ان قرار دارد. در ادامه به معرفی این بخش‌ها می‌پردازم.

کاخ سلطنتی اصلی

عمارتی دو طبقه است که از نظر معماری و ساختار، شباهت‌های زیادی به باغ ارم شیراز دارد. این عمارت با ۳۰ تالار و اتاق‌های تودرتو، ترکیبی دل‌نشین از معماری دوران هخامنشی و ساسانی و قاجاریه است.

در نگاه اول چشمتان به یک عمارت عظیم با ایوانی بزرگ و دل‌باز می‌افتاد که اطراف آن را ستون‌های بلند فراگرفته‌است. جالب است بدانید که تمام اتاق‌های طبقه دوم به ایوان راه دارد. در فضای ایوان، لحظه تاج‌گذاری یکی از پادشاهان ساسانی کاشی‌کاری و جاودانه شده است.

ورودی اصلی عمارت در نمای شمالی کاخ قرار گرفته است که چند پلکان سنگی شما را به‌سمت تالار اصلی راهنمایی می‌کند. سردر ورودی چهار ستون با سرستون‌های شبیه به سرستون‌های تخت جمشید دارد. در این بخش، جذاب‌ترین نکته، سقف چوبی و نقاشی‌های رنگ روغن است که سراسر فضای داخلی سقف را پوشانده است.

نمای شرقی کاخ عفیف آباد شیراز ایوان سرتاسری و بسیار بزرگی است که بخش اصلی نمای بیرونی عمارت را تشکیل می‌دهد. دو طرف ساختمان نیز دو تراس بهارخواب با هشت ستون طراحی شده است. یادتان باشد اطراف عمارت قدم بزنید و حتما با آن عکس یادگاری بگیرید.

موزه نظامی

وقتی به طبقه اول عمارت باغ عفیف آباد شیراز قدم می‌گذارید، معماری و تزیینات داخلی با نورهای رنگارنگی که از پنجره به فضای داخل می‌تابد، حس‌وحال دل‌نشینی به فضا می‌بخشد، انگارنه‌انگار که این طبقه موزه نظامی است.

شاید یکی از جذابیت‌های جالب موزه نظامی در این باشد که این همه اسلحه خطرناک و زمخت، در فضایی چنین لطیف چیده شده‌ است. وسط تالار هم آب‌نمایی زیبا طرح زیبای سقف و دیوارها را در آب منعکس می‌کند و سراسر دیوارها با طرح سنگ گندمک (طرح و نقشی شبیه به گندم، در پس‌زمینه کرمی) طراحی شده است.

در موزه نظامی باغ عفیف‌آباد، تمام ادوات جنگی مربوط به دوران‌های مختلف تاریخ به نمایش گذاشته شده است. این موزه یکی از بزرگ‌ترین موزه‌های اسلحه به‌ شمار می‌رود. موزه نظامی بخش عظیمی از انواع سلاح سرد و گرم، شمشیر، زره، تفنگ، تپانچه و… را به بازدید همه قرار داده است. این موزه شامل مجموعه‌ای ارزشمند و دیدنی از اسلحه‌های افراد مهم تاریخ همچون فتحعلی شاه، ناصرالدین شاه، محمدرضا شاه، رضا شاه و مظفرالدین شاهو همچنین اسلحه‌های رزمندگان نهضت جنگل و مسلسل آب‌انباری رئیس علی دلواری است .

موزه عبرت

طبقه اول عمارت از طریق سه پله به طبقه‌ دوم متصل شده است. این طبقه راهرویی طویل با اتاق‌هایی تودرتو در طرفین دارد. راهرو شما را به مرکز طبقه راهنمایی می‌کند که تالار بزرگ و مجلل باغ عفیف آباد شیراز به‌شمار می‌رود. در نگاه اول، نور خورشید را می‌بینید که از پنجره‌های شیشه‌ای خودش را به مقرنس‌کاری‌ها و گچ‌بری‌های تالار می‌رساند.

درست است که زیبایی در و دیوار تالار اصلی چشم‌گیر است اما سرتان را بلند کنید و نگاهی به سقف بیندازید. سقف تالار از جنس چوب است که سراسر آن با ظرافت با طرح گل‌وبوته، بزم و شادی و… نقاشی شده است. یکی دیگر از دیدنی‌های تالار دو بخاری از سنگ مرمر است که در شمال و جنوب تالار قرار گرفته است.

آن‌قدر از زیبایی تالار گفتم که فراموش کردم درباره موزه عبرت صحبت کنم. این طبقه با نام موزه عبرت شناخته می‌شود که محلی برای نگهداری و نمایش وسایل شخصی خاندان پهلوی است.

این موزه از بخش‌های مختلفی ازجمله اتاق همایش، نشیمن، رختکن، اتاق مطالعه، پذیرایی و قمارخانه تشکیل شده است. فرش‌های اصیل و گران‌بهای اتاق‌ها و پیانوی شخصی فرح پهلوی جزو مهم‌ترین لوازمی است که در موزه عبرت به نمایش گذاشته شده‌ است.

باغ عفیف‌آباد شیراز یکی از زیباترین باغ‌های سنتی ایران است که درختان سربه‌فلک‌کشیده و گل‌کاری‌های زیبای آن چشم هر گردشگر ی را نوازش می‌کند. این باغ به سبب فضای سبزی که دارد یکی از محبوب‌ترین جاهای دیدنی شیراز است که محل مناسبی برای پیاده‌روی و قرارهای دوستانه است.

حمام سنتی

این حمام سنتی در بخش غربی باغ عفیف آباد شیراز قرار گرفته است. ساختار حمام مانند سایر حمام‌های سنتی ایرانی است اما معماری سنتی ایرانی آن فضایی دیدی ایجاد کرده است. دیوارهای داخلی حمام با نقش برجسته داستان‌های مشهور قدیمی مثل نقش فرهاد در کوه بیستون، دیدار مردم با خسروپرویز ساسانی، صحنه ورودی یوسف به جمع زنان مصری تزیین شده است.

حمام سنتی باغ گلشن شیراز دو خزینه آب سرد و آب گرم دارد که آب گرم خزینه توسط دیگ بزرگ مسی در کف خزینه تامین می‌شد. در گذشته با روشن‌کردن آتش زیر دیگ، آب کم‌کم گرم می‌شد، دود آتش نیز از طریق مناره بالای پشت‌بام حمام خارج می‌شد. پشت‌بام حمام سنتی یک مناره و قبه (گنبد کوچک) دارد. این حمام در طول سالیان مرمت و بازسازی شده است و می‌توان گفت کمی از اصالت سابق خود فاصله گرفته است.

قهوه خانه قجری

قهوه‌خانه سنتی باغ عفیف آباد شیراز درست کنار حمام سنتی در بخش غربی باغ قرار دارد. قهوه‌خانه در گذشته محلی برای استراحت، تفریح و قلیان کشیدن شاهزادگان قاجاری بود. دیوارهای آجری و معماری ایرانی قهوه‌خانه، حس‌وحال کاملا سنتی به فضا بخشیده است. البته نباید فراموش کنیم که حوض کوچکی هم در وسط قهوه‌خانه دلبری می‌کند.

قهوه‌خانه شش حجره با کاشی‌های طراحی‌شده دارد، طرح‌ کاشی‌ها شرح تصویری از داستان‌های مهم شاهنامه، مثل داستان ضحاک و کاوه آهنگر، زال و سیمرغ، نبرد رستم و سهراب، نبرد تهمتن و دیو سپید و نبرد رستم و اسفندیار است. البته فضای قهوه‌خانه به‌خاطر تجاری‌شدن بنا، زیبایی روزهای قدیم خود را ندارد اما هنوز هم یکی از جاهای دیدنی شیراز به شمار می‌رود و دیدن تصاویر رنگارنگ و جذاب شاهنامه روی دیوار خالی از لطف نیست.

بازدید از باغ عفیف آباد شیراز در نیمه اول سال از ساعت ۸ تا ۱۹ و در نیمه دوم سال از ساعت ۸ تا ۱۷ امکان‌پذیر است. بهای بلیط ورودی برای گردشگر ان داخلی ۵ هزار تومان و برای گردشگر ان خارجی ۵۰ هزار تومان است.

آدرس باغ عفیف آباد شیراز: استان فارس، شیراز، انتهای خیابان عفیف آباد