وقتی دوربین در دل آتش آن شنبه سیاه می‌ایستد

مهدی صالحی

لبخند سبز - «آن شنبه سیاه» روایت مستندی است از انفجار مهیب در بندر شهید رجایی و تلاش داوطلبان، کارگران و آتش‌نشانانی که برای مهار حریقی گسترده و نجات بندر، جان خود را به خطر انداختند.

این فیلم در ژانر مستند حادثه‌محور قرار می‌گیرد؛ گونه‌ای که تمرکز اصلی آن بر ثبت یک رویداد بحرانی واقعی و پیامدهای انسانی آن است. رویکرد روایی فیلم، عمدتاً مشاهده‌محور است؛ دوربین در مقام شاهد در صحنه حاضر می‌شود، به دل حادثه می‌رود و تلاش می‌کند بدون مداخله مستقیم، واقعیت را همان‌گونه که رخ داده ثبت کند. همین انتخاب، بیش از هر چیز، حس واقعیت فیلم را شکل می‌دهد و به آن وجهی خام، بی‌واسطه و مستندگونه می‌بخشد.

استفاده از تصاویر واقعی انفجار و مهار حریق ۱۵ هکتاری، مهم‌ترین سرمایه روایی فیلم است. حضور تیم فیلم‌برداری در محل حادثه، تماشاگر را به متن واقعه پرتاب می‌کند و فاصله امن تماشا را از میان برمی‌دارد. در این لحظات، فیلم به‌خوبی از ظرفیت رویکرد مشاهده‌محور بهره می‌برد؛ قهرمانی، ترس، خستگی و اضطراب نه از طریق توضیح، بلکه از دل تصویر منتقل می‌شوند. موسیقی متن نیز، با انتخابی نسبتاً هوشمندانه، به تشدید حس بحران و همبستگی انسانی کمک می‌کند و در خدمت فضای کلی قرار می‌گیرد.

با این حال، همین رویکرد مشاهده‌محور، زمانی که با ضعف‌های فرمی همراه می‌شود، به نقطه آسیب فیلم بدل می‌گردد. کادربندی‌های تنگ در گفتگوها، به‌ویژه در مصاحبه با مدیران و مسئولان، تصویر را خفه و فاقد تنفس می‌کند و حس فشار بصری ایجاد می‌نماید؛ گویی دوربین به‌جای شنیدن، در حال بازجویی است. این انتخاب‌ها، به‌جای تقویت حس واقعیت، مخاطب را از آن دور می‌کند.

تدوین نیز یکی از چالش‌های جدی فیلم است. صحنه‌های زائد و استفاده از تصاویر خامِ طولانی، ریتم روایت را در چند نقطه می‌شکند و کشش دراماتیک را کاهش می‌دهد. در مستندهای حادثه‌محور، تداوم انرژی روایی اهمیت حیاتی دارد، اما «آن شنبه سیاه» گاه با انباشت تصاویر تکراری، به‌ویژه در گفتگوهای متعدد با مدیران، دچار فرسایش می‌شود. تکرار دیالوگ‌ها بدون افزودن اطلاعات تازه، نه‌تنها کمکی به عمق روایت نمی‌کند، بلکه حس گزارشی و تلویزیونی به اثر می‌دهد؛ احساسی که با ادعای سینمایی فیلم در تضاد است.

رویکرد روایت‌گری فیلم ، به‌روشنی بر نمایش عمل تکیه دارد و کمتر وارد تحلیل می‌شود. این انتخاب، از یک سو به حس اصالت کمک می‌کند، اما از سوی دیگر، مانع شکل‌گیری یک خط معنایی منسجم می‌شود. فیلم بیش از آنکه روایت را هدایت کند، آن را رها می‌کند تا در دل تصاویر پیش برود؛ تصمیمی که در لحظات اوج حادثه موفق است، اما در بخش‌های گفتگومحور، به پراکندگی منجر می‌شود.

در مجموع، «آن شنبه سیاه» مستندی است که ارزش اصلی‌اش در ثبت یک لحظه تاریخی و نمایش قهرمانی جمعی نهفته است. رویکرد مشاهده‌محور آن، در بهترین لحظات، حس حضور واقعی در دل حادثه را منتقل می‌کند، اما ضعف در تدوین و ساختاردهی روایی، مانع از آن می‌شود که این تجربه به یک روایت منسجم و ماندگار بدل شود. فیلم، بیش از آنکه ما را به درک عمیق‌تری از حادثه برساند، یادآور اهمیت شاهد بودن است؛ شاهدی که اگرچه صادق است، اما گاه نیاز به هدایت و پالایش دارد.