عمارت مفخم بجنورد گنجینه معماری قاجاری در قلب خراسان شمالی

اسد صالحی

لبخند سبز - گردشگران با ورود به بجنورد پایتخت خراسان شمالی با شاهکاری از دوره قاجار روبه‌رو می‌شوند، عمارت مفخم. این بنای مجلل که اکنون به عنوان موزه باستان‌شناسی و مردم‌شناسی استان شناخته می‌شود بزرگ‌ترین اثر باقی‌مانده از دوران قاجار در منطقه است و با کاشی‌کاری‌های خیره‌کننده و تلفیق هنر ایرانیغربی یکی از مقاصد برتر گردشگری فرهنگی ایران به شمار می‌رود.

 تاریخچه و معماری، هنر در خدمت قدرت

ساخت این عمارت در سال ۱۳۰۰قمری به دستور یارمحمدخان شادلو ملقب به سردار مفخم آغاز شد. طراحی آن را میرزا مهدی خان شقاقی (ممتحن‌الدوله) از نخستین معماران ایرانی تحصیل‌کرده در اروپا بر عهده داشت. این بنا با ۳۴اتاق دو تالار بزرگ و ایوان‌های دوطبقه نمادی از قدرت حاکمان محلی بود. مهم‌ترین ویژگی آن کاشی‌کاری‌های هفترنگ با نقش‌های انسانی حیوانی و هندسی است که هر ستون را به تابلویی منحصر به فرد تبدیل کرده‌است. برای نمونه نقوش دو فرشته بالدار بر پیشانی بنا و تصاویر سربازان قاجاری در ورودی‌ها از جمله جزئیات حیرت‌انگیز این اثر هستند.

 بخش‌های موزه، از سفال‌های پیشاتاریخ تا زندگی اقوام

 موزه باستان‌شناسی (طبقه فوقانی): شامل پنج بخش مجزا:

 پیش‌از‌تاریخ: ابزارهای سنگی و سفال‌های مربوط به هزاره پنجم پیش از میلاد.

 دوران تاریخی: اشیای کشف‌شده از محوطه‌های اشکانی و ساسانی.

 دوران اسلامی: ظروف سفالی منقوش و قرآن‌های خطی.

 سکه و مهر: مجموعه‌ای از سکه‌های سلوکی تا قاجار.

 موزه مردم‌شناسی (طبقه همکف): نمایشی زنده از فرهنگ اقوام خراسان شمالی:

 پوشاک سنتی: لباس‌های رنگارنگ قوم کرمانج ترکمن و تات.

 صنایع دستی: نمد مالی چاروق‌دوزی و گلیم‌بافی.

 آیین‌ها: سفره‌های مراسم «آق قویون» (نذر گوسفند سفید) و «نخل‌گردانی» محرم.

 تجربه بازدید، راهنمای سفر برای گردشگران

 آدرس: شمال شرق بجنورد خیابان شریعتی شمالی مجاورت آیینه‌خانه مفخم (فاصله: ۹۰متر).

 ساعت کاری: ۹تا ۱۸در فصل بهار و تابستان. هزینه ورودی: ۳۰, ۰۰۰تومان (۱۴۰۴).

 بهترین زمان بازدید: فروردین تا خرداد برای گریز از گرمای تابستان.

 جاذبه‌های اطراف:

 آیینه‌خانه مفخم (موزه اسناد خطی) در همسایگی.

 پارک جنگلی دو برآر (۸کیلومتری) و گردشگاه بش‌قارداش (۱۱کیلومتری).

پیشنهاد می‌شود پس از بازدید سری به رستوران کهن (۹۰۰متری عمارت) بزنید و طعم کباب محلی را تجربه کنید.

 نقش موزه در گردشگری پایدار

این عمارت که پس از زلزله ۱۳۹۶مرمت اساسی شد اکنون با جذب بیش از ۱۰۰, ۰۰۰ گردشگر در نوروز ۱۴۰۳به کانونی برای توسعه فرهنگی تبدیل شده‌است. برنامه‌هایی مانند جشنواره‌های صنایع دستی در حیاط عمارت فرصتی برای تعامل مستقیم بازدیدکنندگان با هنرمندان محلی فراهم می‌کند.

عمارت مفخم تنها یک موزه نیست؛ روایتگر مقاومت معماری ایرانی در برابر گذر زمان است. گردشگران با قدم‌زدن در تالارهای آن صدای چکش‌کاری استادان قاجاری را می‌شنوند که هر آجر را با تاریخ این سرزمین گره زدند.