ناهید درجاتی

لبخند سبز - مسجد و مدرسه صالحیه به عنوان یکی از جاذبه های باشکوه گردشگر ی قزوین، از بزرگترین مدارس علمیه و فلسفی شیعیان قرن سیزدهم به شمار رفته و هنر معماری به کار رفته در آن هر بیننده ای را غافلگیر می‌کند، این بنا همچنین در یکی از ارزشمندترین بافت های تاریخی این شهر بنا نهاده شده است.

فراگیری علوم دینی از دیرباز و پس از ظهور دین مبین اسلام از شبه جزیره عربستان، در کشور ما از سابقه طولانی برخوردار بوده تا جایی که ایران یکی از نخستین مناطقی بود که مردمان آن دل به اسلام سپردند و در این راستا نیز مراکز مختلف علوم دینی پا به عرصه وجود نهاده و نسبت به تربیت و تعلیم نوجوانان و جوانان این مرز و بوم پرداختند.

قزوین اما در تاریخ صدر اسلام همواره از جایگاه رفیعی برخوردار بوده و دارای پیشینه فاخری در سده های گذشته بوده است، این منطقه از کشورمان به دلیل موقعیت خاص و ژئوپلتیکی خود پیش از اسلام نیز همیشه مورد توجه حکومت های وقت قرار داشته و در ادامه و به دلیل گرویدن مردم این دیار به دین اسلام، این شهر به لحاظ فرهنگی و حتی ساختاری از فرهنگ غنی اسلام الهام گرفت و به یکی از شهرهای مهم دوران اسلامی درآمد.

قزوین با سابقه تاریخی مهم خود مهد پرورش بسیاری از علما، بزرگان و مبارزان در راه دین بوده و افراد شاخص و بارزی نیز در این شهر بروز و ظهور یافته اند که بخش های مهمی را نیز از تاریخ مردمان این سرزمین را به نام خود مزین کرده اند.

این شهر به دلیل بهره مندی از بزرگان فاخر دینی خود، از دیرباز دارای اماکن خاص علمی و مذهبی بوده که برخی از آنها به دلیل سهل انگاری های گذشته از بین رفته اند اما برخی اماکن موجود امروزه تداعی کننده شکوه و عظمت تاریخ این دیار است که بیننده با مشاهده آن پی به بزرگی و تاریخ باشکوه این سرزمین می‌برد.

آستان مقدس امامزاده حسین (ع)، زیارتگاه چهار انبیاء (ع) مدفن چهار تن از انبیای الهی به نام های "سلام"، "سلوم"، "سهولی" و "اقلیا" و میزبان سه دین الهی، مسجد جامع عتیق، مسجدالنبی، مدرسه و مسجد شیخ السلام و ده ها مرکز و اماکن مذهبی را می‌توان در این بخش از سرزمین اسلامی نام برد.

مسجد و مدرسه صالحیه اما یکی از بزرگترین مدارس علمیه کشور در قزوین سیزدهم هجری بود و تا زمان مشروطیت نیز از رونق فراوانی برخوردار بود و امروز یکی از جاذبه های گردشگر ی این شهر به حساب می‌آید و در گذر زمان به یکی از بناهای مذهبی و تاریخی مهم و باشکوه قزوین تبدیل شده است.

برخی دانش آموختگان این مرکز عالمان دینی و آزادمردانی بودند که برگ هایی از تاریخ ایران اسلام را به خود اختصاص داده اند، میرزای شیرازی، جعفر کاشف‌ الغطا، که نسب او به مالک اشتر می‌رسد و از معروفترین مبارزان علیه وهابیون و اخباریان بود، سید اشرف الدینی حسینی معروف به نسیم شما، سیدجمال الدین اسدآبادی و آقا بزرگ تهرانی از جمله این افراد بودند که به تحصیل در این مدرسه علمیه مشغول شدند.

این بنا در مساحتی حدود چهار هزار و ۷۰۰ متر مربع، به صورت مستطیل و در سه طبقه با ۸۲ حجره به عنوان یک مرکز آموزش علوم دینی توسط مرحوم ملا حاج صالح برغانی از مجتهدان نام آور زمان خود احداث و براساس کتیبه‌ سردرب آن، در سال ۱۲۴۸ هجری قمری و در زمان حکومت فتحعلی شاه به پایان رسید.

در بخش جنوب بنا، پنجره های ارسی مشرف به حیاط مدرسه قرار دارد و بنای مسجد نیز آجری و سقف آن با طاق های آجری به رنگ سفید کار شده است.

مدرسه دارای یک سازه ۲ طبقه با اتاق های جداگانه بوده و در بخش فوقانی ورودی بنا، ابیات شعری به خط نستعلیق با تزیینات کاشی کاری شده و برروی زمینه لاجوردی به چشم می‌خورد.

مدرسه صالحیه به عنوان یک مرکز آموزش علوم دینی با ظرفیت ۷۰۰ دانشجوی طلبه در زمان خود شهرت بسزایی داشت و در خیابان مولوی و حاشیه بازار قزوین که از مناطق بسیار ارزشمند و بافت تاریخی شهر نیز محسوب می‌شود، بنا نهاده شده است و هم اکنون نیز به عنوان حوزه علمیه مورد استفاده قرار می‌گیرد.

حجره های این مدرسه در ۲ طبقه و به دور حیاط برروی هم قرار دارند که به وسیله چند پله در چهار جهت جغرافیایی ساخته شده که به حیاط و طبقه زیرین این مجموعه راه دارند، این مجموعه علاوه بر اقامه نمازهای جماعت، همه ساله و در ۱۰ روز ایام عاشورای حسینی مجلس سوگواری در آن برپا بود و یکی از مجالس بارونق قزوین نیز به شمار می‌رفت.

کار مرمت این بنا برای نخستین مرتبه در سال ۸۸ آغاز شد و براساس برنامه ریزی های به عمل آمده فضاهایی از جمله سالن اجتماعات، کلاس درس، پارکینگ و کتابخانه قرار است به این مجموعه اضافه شود، مسجد و مدرسه صالحیه قزوین به شماره ۱۳۳۳ در فهرست آثار ملی کشور نیز ثبت شده است.