لبخند سبز - شهر مشهد به سبب وجود حرم مطهر امام رضا (ع) و جایگاه مهمی که در طول تاریخ داشته است از اثار تاریخی متعددی برخوردار است. در میان جاهای دیدنی این شهر مکان های تاریخی مشهد بسیار مورد توجه بوده و مسافران مشهد همواره بخشی از زمان سفر خود را به بازدید از این اماکن اختصاص می‌دهند. در این مطلب اطلاعات بیشتری در مورد آثار تاریخی مشهد کسب خواهید کرد. همچنین در مقالات دیگری از وبلاگ میتوانید با جاهای دیدنی مشهد و مکان های مذهبی مشهد بیشتر آشنا شوید.

آرامگاه های مشهد

آرامگاه نادر شاه افشار یا همان باغ موزه نادری

نادرشاه افشار از پادشاهان قدرتمند ایران است که به وی القابی چون "ناپلیون ایران" یا "آخرین جهانگشای شرق" را داده اند. آرامگاه این پادشاه بزرگ یکی از پربازدیدترین مکان های گردشگر ی مشهد به شمار می‌رود.
به نزدیکی آرامگاه که میرسیم مجسمه ای بزرگ توجه مان را جلب میکند، تندیسی از لشکرکشی نادرشاه که توصیفش را شنیده ایم. عظمت این تندیس و صلابت بنای سنگی آرامگاه، ابهت و صلابت صاحب آرامگاه را تداعی میکند. در مورد معماری آرامگاه نادرشاه میتوان به نکات زیر اشاره کرد :

• طراحی این بنا توسط مهندس هوشنگ سیحون بوده است.
• مجسمه‌ها را هنرمند گرامی، ابوالحسن صدیقی ساخته است.
• ساخت بنا از سال ۱۳۳۶ تا سال ۱۳۴۲ به طول انجامیده است.
  

در این آرامگاه موزه ی نادری دیدنی های بسیاری را در دل خود جای داده است، از جنگ افزارهای دوره افشاریه تا چند نسخه خطی از تاریخ جهانگشای نادری و دو شمشیر که متعلق به نادرشاه بوده است. البته در سال 1373 تالار دیگری نیز به مجموعه افزوده شد که در آن انواع سکه، اشیای باستانی و مردم‌شناسی، ظروف و دیگر اشیای اهدایی از دوره‌ی صفویه تا معاصر به نمایش در‌آمده است.
در گوشه شمالی باغ نادری آرامگاه کلنل محمدتقی خان پسیان قرار دارد. او از نظامیان اواخر دوره قاجاریه و اولین فرد ایرانی بود که توانست دوره آموزش خلبانی را بگذراند. طراحی سنگ مزار محمدتقی خان پسیان را نیز هوشنگ سیحون انجام داده است.

آرامگاه فردوسی

آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی شاعر گرانقدر و پرآوازه ایران زمین که با گنجینه 60,000 بیتی شاهنامه ی خود نقش بسزایی در حفظ و پاسداشت زبان فارسی داشته است.در طول تاریخ چندین بار مقبره ای برای گرامیداشت ایشان ساخته شده است اما به دلایل گوناگون تخریب شده است، بنای فعلی آرامگاه با الهام از معماری دوره هخامنشی به ویژه آرامگاه کوروش، توسط هوشنگ سیحون بر پایه طرحی از کریم طاهرزاده طراحی و بازسازی شد.
بازسازی و ساخت این بنا در سال ۱۳۴۳ به دستور انجمن آثار ملی آغاز شد و در سال ۱۳۴۷ به پایان رسید. که همزمان با کنگره ی بزرگداشت جهانی فردوسی افتتاح شد و افراد زیادی از سراسر جهان در آن شرکت کردند. مجسمه فردوسی نیز که توسط ابوالحسن صدیقی، هنرمند ایرانی، در ایتالیا ساخته شده بود، به این آرامگاه آورده شد.

این آرامگاه دربردارنده باغ، موزه، یادبود فردوسی، ساختمان اداری، کتابخانه و آرامگاه شاعر بزرگ مهدی اخوان ثالث است.
آدرس آرامگاه فردوسی : 25 کیلومتری شمال غربی مشهد - توس
شماره تلفن آرامگاه فردوسی : ۰۵۱۳۲۲۶۳۴۲۴ – ۰۵۱۳۲۶۶۳۳۳۹ – ۰۵۱۳۲۶۶۳۸۲۵
ساعت بازدید آرامگاه فردوسی : شش ماه اول سال 7:30 الی 20 / شش ماه دوم سال 7:30 الی 17

آرامگاه پیر پالاندوز

آرامگاه پیر پالان دوز در بخش شمال شرقی حرم مطهر امام رضا (ع) و ابتدای خیابان نواب صفوی واقع شده است. این مقبره شامل بنایی چهارگوش با گنبدی بر فراز آن، ایوان آجری و شاه نشین با یزدی بندی های دارای نقاشی که جلوه ای ویژه به مقبره بخشیده است. بنای اولیه دوره را منسوب به دوره صفویه می‌دانند، این بنا در دوره شاه محمد خدابنده صفوی که پدر شاه عباس صفوی و فردی نابینا بود به کوشش فردی به نام قنبر علی بن خواجه حسین در سال 985 قمری ساخته شده است. این بنا در گذر زمان بارها ترمیم و بازسازی شده است. آخرین بازسازی آن به سال‌های اخیر برمی‌گردد که به طور کامل بازسازی شده است که این بازسازی شامل صحن، فضای اصلی مقبره، رواق‌ها، درگاه ورودی و فضاهای طرفین است. گفتنی است مقبره پیر پالاندوز در تاریخ 5 اردیبهشت 1356 با شماره ثبت 1375 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شخصیتی که در این بقعه به خاک سپرده شده، با توجه به نوشته موجود بر روی سنگ مزارش، محمد عارف عباسی از عرفای سلسله ذهبیه، ملقب به پیر پالان دوز است. وی در نیمه دوم قرن دهم هجری قمری و در روستای کارند مشهد به دنیا آمده است. پیر پالاندور در دوره زندگی خود علاوه بر این که به مقامات بلندی در عرفان دست یافت، در خطاطی و کیمیاگری نیز به تبحر رسیده بود. امروزه از ایشان هفت سوره از قرآن با خط ثلث موجود است. شیخ محمد عارف عباسی با این که در زندگی صاحب موقعیت خوبی بود و می‌توانست بدون تلاش خاصی زندگی خوبی داشته باشد، ولی از طریق پالاندوزی روزگار خود را می‌گذراند و به همین دلیل است که ایشان به پیر پالاندوز معروف شده بودند.

مدرسه های تاریخی مشهد

مدرسه پریزاد

مدرسه پریزاد مشهد از بناهای دوره تیموری است که همزمان با مسجد گوهرشاد ساخته شده است. متولی مدرسه پریزاد، زنی نیکوکار و خدمتکار گوهرشاد (همسر شاهرخ میرزا) بود. این مدرسه با چهار ایوان در دو طبقه دارای 22 حجره است و هر حجره ایوانچه ای دارد که با کاشی های کتیبه دار تزیین شده اند. مدرسه پریزاد از شمال به مدرسه بالاسر، از شرق به دارالسیاده رضوی و از جنوب به مسجد گوهرشاد محدود است.
در حال حاضر این مدرسه اداره پاسخگویی به سوالات دینی و اطلاع‌رسانی که یکی از ادارات معاونت تبلیغات آستان قدس رضوی است و شامل بخش‌های پاسخگویی به مسایل شرعی به صورت حضوری، تلفنی و مکاتبه‌ای، مشاوره دینی، پاسخگویی به سوالات مکاتبه‌ای، حلقه‌های معرفت، حرم‌شناسی، رایانه و اطلاع‌رسانی است.
آدرس مدرسه پریزاد مشهد : جنوب غربی حرم در نزدیکی مسجد گوهرشاد

خانه های تاریخی مشهد

معماری خانه های تاریخی یکی از مواردی است که همواره مورد توجه و علاقه فرهنگ دوستان قرار دارد؛ کسانی که تمایل دارند با قرار گرفتن در فضای تاریخی این خانه ها با معماری دلنشین و سبک زندگی در آنها بیشتر ارتباط برقرار کنند. خانه های تاریخی مشهد نیز با توجه ویژه سازمان میراث فرهنگی به عنوان آثار تاریخی ثبت شده اند و مورد مرمت قرار گرفته اند.

خانه داروغه

خانه داروغه یک خانه تاریخی مربوط به دوره قاجار است که به دستور یوسف خان هراتی، آخرین داروغه مشهد ساخته شده است. این خانه در خیابان نواب صفوی، راسته حوض مسگران، کوچه داروغه واقع شده است و در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شمارهٔ ثبت ۶۳۵۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سبک معماری خانه داروغه سه طرف ساخت است که شامل دو ضلع نشیمن و یک ضلع غلام رو است و هر سه به هم متصل هستند. شگفتی معماری این بنا در طراحی دو بخش زمستان نشین و تابستان نشین نمایان می‌شود و با معماری کاملا مهندسی به نوعی این سبک را به رخ آیندگان کشیده است که با استفاده از انرژی‌هایی نظیر آب، باد، آفتاب و… چگونه می‌توان یک بنای بزرگ را بدون هیچ هزینه ای اداره کرد.
ساعت بازدید خانه داروغه : 8 الی 14

خانه ملک

خانه ملک از آثار تاریخی مشهد به جای مانده از دوران قاجار است که در خیابان امام خمینی شهر مشهد واقع شده است. از لحاظ معماری با نما سازی های سنتی و پلان های اجرا شده معماری اروپایی،تلفیقی از معماری سنتی و اروپایی محسوب میشود.
آجرکاری، کاشی کاری، حجاری، گچبری دوره قاجار، منبت کاری، تزیینات چوبی، دیوار پوش های قاجاری و تزیینات فلزی از هنرهای به کار رفته در تزیینات خانه ملک محسوب می‌شوند. این خانه در گذشته خانه حاج حسین ملک، ثروتمند نیکوکار مشهدی بوده است. حاج حسین ملک را می‌توان یکی از ثروتمندان ایران، طی صد سال گذشته به شمار آورد که دارایی او بی نهایت بود.
در حال حاضر خانه ملک به صورت یک مرکز اداری، فرهنگی و هنری با حضور هنرمندان توانمند به صورت کارگاه های زنده هنری فعالیت می‌نماید و بالغ بر ۱۰ کارگاه در این مرکز فعال است.

خانه توکلی مشهد

خانه توکلی که در فهرست آثار ثبت ملی قرار دارد،در دوران قاجار ساخته شده و مالک اولیه آن «کشمشیان» از تاجران آن دوران بوده است که پس از درگذشت وی، این خانه توسط فردی به نام «توکلی» خریداری می‌شود.

از ویژگی های بارز این بنا میتوان به استفاده از کاشی‌کاری و آجرکاری نفیس در آن اشاره کرد که در تمام قسمت‌های ساختمان؛ از درب ورودی گرفته تا نمای بیرون و حتی داخل بنا به چشم می‌خورد.خانه ی توکلی از جاهای دیدنی مشهد نزدیک حرم است و فاصله ی آن تا حرم حدود 550 متر است.

خانه اردکانی

خانه ی اردکانی خانه ای تاریخی در منطقه مرکزی شهر مشهد و در نزدیکی حرم مطهر امام رضا (ع) است.از مهم ترین ویژگی های منزل اردکانی وجود عناصر کالبد خانه‌های سنتی ایران در آن است از جمله حیاط مرکزی، تابستان‌نشین، زمستان‌نشین، تنور خانه، شاه‌نشین، آب انبار و حوض‌خانه.کاشی‌کاری‌های بسیار زیبا در نمای بنا مربوط به دوران قاجار است. ویژگی جالب دیگری که این بنا دارد این است که تفاوت در سبک معماری و تزیینات بخش اعیان نشین جنوبی و شمالی با توجه به تفاوت در دوران ساخت قابل مشاهده است.
خانه اردکانی را با نام خانه دولابیان نیز می‌شناسند. وجه تسمیه این نامها مالک اولیه بنا حسین اردکانی بوده است که بعد از ایشان آقای دولابیان خانه را از ورثه ایشان خریداری کرده اند. این خانه در سال 84 در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت اما در سال 91 از این لیست خارج شد.
آدرس: بلوار وحدت - وحدت 21 ( شهید صفاری مقدم) وچه‌‌ صفار‌هروی (کوچه ساربان‌ها) بن بست دوم سمت چپ‌، پلاک ۱۲۷ واقع شده است.

خانه پیشه وران

خانه پیشه وران با قدمتی در حدود دوره قاجار و پهلوی در نزدیکی گنبد سبز و خیابان تجاری خسروی است.این بنا در سال ۱۳۸۴ به شماره ۱۳۳۶۵ به عنوان آثار تاریخی و فرهنگی شناخته و ثبت شده است. حاشیه کاری های معرق، آجرکاری و کاشیکاری های خورشیدی همراه با تلفیق رنگ ها وطرح ها و آجر کاری های تزیینی آبچکانی با رنگهای فیروزه ای و ناودانی تزِیینی زیبا و درب ورودی چوبی مزین به کتیبه ماشاالله… با آجرکاری های خفته و راسته از جمله تزیینات و ویژگیهای زیبای این بنا به شمار می‌رود.
برگزاری نشست های داستان گویی و نقالی شاهنامه، پرده خوانی، نمایش روحوضی، معرفی مفاخر و برگزاری آیین های موسمی ایرانی و اسلامی از جمله طرح هایی است که می‌تواند منجر به استقبال بیشتر از چنین فضاهایی شود.
آدرس: مشهد،خیابان خسروی، کوچه رازقی، کوچه سه شهید، پلاک 42

خانه کوزه کنانی مشهد

خانه کوزه‌کنانی از خانه های تاریخی دوره ی قاجار است که در سال ۱۲۴۷ شمسی در مساحتی بیش از هزار متر مربع ساخته شده است. بخش ورودی خانه به صورت هشتی با بدنه آجری و پوشش کاربندی است،به طور کلی تزیینات این بنا آجری است.
در حال حاضر از این خانه به عنوان میراث فرهنگی استان و موزه مشروطیت استفاده میشود. مالکان خانه کوزه کنانی که از اهالی خمینی شهر هستند بعد از خرید خانه تصمیم داشتند این بنای قدیمی را به ساختمانی به روز تبدیل کنند. با وجود اینکه حکم خروج این بنا از فهرست آثار ملی قطعی است اما کاربری این ملک فرهنگی تاریخی بوده و شهرداری به به مالکان خانه های تاریخی مجوز ساخت و ساز نمی‌دهد.

سوابق خانه کوزه‌کنانی مشهد

این بنا متعلق به یکی از تجار شهر به نام کوزه کنانی بوده استدر سابقه تاریخی این خانه بیان شده است که آیت الله بروجردی به دلیل سابقه دوستی با صاحب این خانه آقای کوزه کنانی، هر زمان به مشهد مشرف می‌شدند در این خانه اقامت می‌کردند.هم چنین گفته می‌شود رضاشاه به مدت یک ماه در این خانه سکونت داشته است.این ساختمان مدتی به عنوان کنسولگری آمریکا مورد استفاده قرار میگرفت. ساختمان داخلی کنسولگری و ساختمان اصلی که محل کار سرکنسول بوده در قسمت راست خانه قرار دارد و در روبروی ساختمان اصلی ساختمانی وجود دارد با اتاقهای متعدد که به احتمال زیاد محل اقامت سرکنسول و احتمالاً کارکنان کنسولگری بوده است. گفته می‌شود ؛ در سال ۱۳۲۲ ه.ش ساختمان این کنسولگری توسط حاج آقای کوزه کنانی از آمریکاییها خریداری شده است و بعد از فوت ایشان این ساختمان به هییت مذهبی خمینی شهر فروخته می‌شود .
آدرس: خیابان شیرازی، کوچه چهارباغ، کوچه پنجه
این بنا حدودا در فاصله ۳۰ متری با باب الجواد واقع شده است.

بقعه هارونیه

هارونیه مرتفع ترین اثر تاریخی شهر توس است که در نزدیکی آرامگاه فردوسی قرار گرفته است. این بنا در میان مردم با نام های "بقعه هارونیه"،"گنبد هارونیه" و بقعه هارون نیز شناخته میشود.
مردم عادی به سبب شباهت اسمی این بنا، آن را منتسب به هارون الرشید می‌دانند. اما هارون الرشید در سال ۱۹۳ هجری در سناباد توس درگذشت و فرصت ساخت چنین بنایی را نداشت. درباره تاریخ ساخت هارونیه نظرات متعددی وجود دارد و قدمت آن را به حدود قرن هشتم و هفتم هجری قمری نسبت می‌دهند. برخی هارونیه را خانقاه و محل تدریس امام محمد غزالی می‌دانند که قبل از حمله مغول ساخته شده است. و البته برخی مردم این بنا را زندان هارون می‌نامند اما سبک معماری آن هیچ شباهتی به زندان ندارد.

بنای تاریخی بقعه هارونیه دارای بخشهای مختلفی است که عبارتند از چهار شاه نشین، پنجره های مشبک، ایوانی رفیع، چهار ایوان صلیبی شکل در داخل، هشت طاق نما با قوس جناغی، سردانه و گنبد دو پوسته ی آجری به بلندی ۲۲ متر از کف زمین، که از اجزای اصلی این ساختمان هستند. در این بنا معمار با استفاده از تعدادی طاق نما به همراه قوس پنج و هفت و منفذهای ساده نورگیر، سایه روشنی ایجاد کرده است که باعث شده هم از بار دیوارها کم شود و هم بنا با شکوه تر به نظر آید.
این بنا در سال های اخیر مرمت و فضای اطراف آن بازسازی شده است و به عنوان یکی از آثار تاریخ مشهد مورد توجه گردشگر ان قرار گرفته است.
آدرس:‌ استان خراسان رضوی، جاده مشهد – قوچان، سه راه فردوسی، حاشیه بلوار شاهنامه، نرسیده به آرامگاه فردوسی، بقعه هارونیه

میل اخنگان

برج میل اخنگان به عنوان یک اثر تاریخی مشهد، آرامگاهی است که هویت فرد مدفون در آن نامشخص بوده و به صورت معما باقی مانده است.
این بنا را با توجه به نظریات متعددی که وجود دارد به طور کلی متعلق به دوره تیموری و قرن نهم هجری می‌دانند. مردم محلی معتقد هستند که این بنا محل دفن گوهر تاج، خواهر گوهرشاد آغای تیموری است. در حالی که برخی این آرامگاه را متعلق به دختری هندی می‌دانند که از مریدان امام رضا (ع) بوده و در حالی که عازم زیارت بوده از دنیا رفته است.
بنای تاریخی میل اخنگان متشکل از گنبدی مخروطی شکل است که به کاشی های لاجوردی و فیروزه ای در نوارهای افقی مزین شده است. از ویژگی های دیگر این بنا ظهور سبک معماری دوره تیموری، به خصوص کاشی های صلیبی شکل و ستاره ای آن دوران است. در واقع میتوان میل اخنگان را نماد دگرگونی معماری ایلخانی به تیموری دانست.
آدرس: مشهد ۲۰ کیلومتری شمال شهر مشهد، روستای اخنگان