اسفند؛ داستان مردی که جنگ را با دیپلماسی و شجاعت پیش برد

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم "اسفند" به کارگردانی دانش اقباشاوی، یکی از آثار قابل توجه در ژانر سینمای دفاع مقدس است که به مقطعی حساس از تاریخ جنگ ایران و عراق، یعنی عملیات خیبر، می‌پردازد. این فیلم با تمرکز بر نقش شهید علی هاشمی، یکی از فرماندهان برجسته دوران دفاع مقدس، تلاش می‌کند تا روایتی منسجم و عمیق از این عملیات بزرگ و پیچیده ارائه دهد. در این نقد، به بررسی ابعاد مختلف فیلم از جمله روایت، شخصیت‌پردازی، بازیگری، و رویکرد فیلم‌ساز به موضوع جنگ و دفاع مقدس پرداخته می‌شود.

روایت و ساختار فیلم
"اسفند" فیلمی است که داستان خود را به شیوه‌ای آرام و تدریجی پیش می‌برد. این رویکرد، برخلاف بسیاری از آثار متداول در ژانر دفاع مقدس که معمولاً با صحنه‌های اکشن و پرتنش همراه هستند، به فیلم فضایی متفاوت و منحصر به فرد بخشیده است. فیلم از طریق کنار هم قرار دادن لحظات مختلف، تصویری یکپارچه از شخصیت علی هاشمی و وقایع عملیات خیبر تا شب سوم اسفند ۱۳۶۲ می‌سازد. این ساختار پازل‌گونه به مخاطب اجازه می‌دهد تا به تدریج با جزئیات شخصیتی هاشمی و ابعاد مختلف عملیات خیبر آشنا شود.

با این حال، برخی از صحنه‌های فیلم به دلیل پرداخت اغراق‌آمیز، ممکن است برای مخاطب باورپذیر نباشند. این اغراق‌ها، به ویژه در صحنه‌هایی که به نقش هاشمی در عملیات خیبر پرداخته می‌شود، گاه از واقع‌گرایی فاصله می‌گیرد و به سمت قهرمان‌سازی مطلق پیش می‌رود. این موضوع می‌تواند برای مخاطبانی که به دنبال روایتی متعادل و واقع‌گرایانه از جنگ هستند، چالش‌برانگیز باشد.

شخصیت‌پردازی و بازیگری
یکی از نقاط قوت فیلم، بازی رضا مسعودی در نقش شهید علی هاشمی است. مسعودی با اجرای قوی و باورپذیر خود، توانسته است شخصیت هاشمی را به خوبی به تصویر بکشد. او در نقش یک فرمانده نظامی که علاوه بر مهارت‌های رزمی، از توانایی‌های دیپلماتیک و مدیریتی بالایی برخوردار است، ظاهر می‌شود. این بازیگر با انتقال احساسات و دغدغه‌های هاشمی، به مخاطب کمک می‌کند تا با شخصیت او ارتباط عمیق‌تری برقرار کند.

همچنین، فیلم به خوبی از زبان محلی و فرهنگ قوم عرب خوزستان استفاده کرده است. این موضوع نه تنها به غنای فرهنگی فیلم افزوده، بلکه بر نقش مهم بومیان منطقه در پیروزی‌های جنگ تحمیلی تاکید می‌کند. حضور عرب‌های خوزستانی در عملیات خیبر و تشکیل قرارگاه سری نصرت، یکی از جنبه‌های کمتر پرداخته شده در سینمای دفاع مقدس است که "اسفند" به آن توجه ویژه‌ای نشان داده است.

رویکرد فیلم‌ساز به سینمای دفاع مقدس
دانش اقباشاوی در "اسفند" نشان می‌دهد که قصد دارد مسیر تازه‌ای را در سینمای دفاع مقدس دنبال کند. او با دوری از کلیشه‌های رایج در این ژانر، مانند نمایش جنگ با دست خالی یا تاکید بیش از حد بر روحیه جهادی، تلاش کرده است تا روایتی متفاوت و خلاقانه ارائه دهد. این رویکرد، اگرچه ممکن است برای مخاطبان عام سینما جذابیت کمتری داشته باشد، اما از نظر هنری و تاریخی حائز اهمیت است.

اقباشاوی در این فیلم جسارت به خرج داده و به برخی از موضوعات حساس در اتاق فرماندهان جنگ پرداخته است. این موضوعات که گاه پس از گذشت سه دهه از پایان جنگ همچون رازهای مگو باقی مانده‌اند، در "اسفند" به شکلی صریح و بی‌پرده مطرح می‌شوند. این جسارت فیلم‌ساز، اگرچه ممکن است برای برخی از مخاطبان چالش‌برانگیز باشد، اما به غنای روایی فیلم افزوده و آن را از آثار مشابه متمایز کرده است.

نقش شهید علی هاشمی در عملیات خیبر
شهید علی هاشمی یکی از شخصیت‌های کلیدی در عملیات خیبر بود که نقش مهمی در شناسایی و طرح‌ریزی این عملیات ایفا کرد. فیلم "اسفند" به خوبی به این موضوع پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه هاشمی با گفتگو و فعالیت با بومیان منطقه خوزستان، توانست خطوط چالش میان مردم منطقه و رزمندگان را کمرنگ کند. این تلاش‌ها نه تنها به همبستگی بیشتر میان عرب‌های خوزستان و رزمندگان منجر شد، بلکه نقش مهمی در تشکیل قرارگاه سری نصرت و اجرای عملیات آبی خاکی داشت که در نهایت به فتح جزایر مجنون انجامید.

فیلم "اسفند" با وجود برخی کاستی‌ها در پرداخت داستان و اغراق‌های موجود، اثری قابل توجه در ژانر سینمای دفاع مقدس است. این فیلم با تمرکز بر نقش شهید علی هاشمی و عملیات خیبر، تلاش کرده است تا روایتی متفاوت و خلاقانه از این مقطع مهم تاریخ جنگ ایران و عراق ارائه دهد. بازی قوی رضا مسعودی، استفاده از زبان محلی و فرهنگ قوم عرب، و جسارت فیلم‌ساز در پرداختن به موضوعات حساس، از جمله نقاط قوت این فیلم به شمار می‌روند.

با این حال، "اسفند" همچنان درگیر برخی از کلیشه‌های رایج در سینمای دفاع مقدس است و این موضوع می‌تواند برای مخاطبانی که به دنبال نوآوری و خلاقیت بیشتر در این ژانر هستند، چالش‌برانگیز باشد. به طور کلی، این فیلم گامی مهم در جهت ثبت تاریخ دفاع مقدس و ارائه روایتی متفاوت از آن است، اما برای جذب مخاطبان عام و ایجاد تحول در سینمای جنگ، نیاز به نوآوری‌های بیشتری دارد.