از شمس تبریزی تا پوریای ولی در ارومیه

مرضیه حمیدی مجد

لبخند سبز - در نقطه به نقطه ایران عزیزمان می‌توانید افرادی را بیابید که حضورشان برای جذب گردشگر در یک کشور کفایت می‌کند در استان آذربایجان غربی و در شهرستان های خوی دو تن از بزرگان نام آشنا حضور دارند شمس تبریزی و پوریای ولی که هر یک افتخاراتی را برای ما به ارمغان گذاشته اند شمس که استاد مولانا جلا الدین بلخی معروف به مولوی از شاعران و عارفان نامی ایران است که دیوان اشعارش را به استاد هدیه کرده است و پوریای ولی از پهلوانان و عیاران دوران خود است که جوانمردیش زبان زد خاص و عام است، در شهرستان چالدران مقبره سید صدر الدین از سرداران جنگ چادران به همراه چند نفر از هم رزمانش قرار دارد و در بوکان آرامگاه سردار مکری قرار دارد در ادامه این مطلب از لبخند سبز شما را دعوت می‌کنیم تا بیشتر با این اشخاص آشنا شوید

آرامگاه شمس تبریزی

در فاصله سه کیلومتری از مرکز شهر خوی استان آذربایجان غربی، در بین خانه‏‌های بلوار شمس تبریزی در محله امامزاده، برجی از شاخ‌های قوچ به بلندی تقریبی ۱۴ تا ۱۵ متر قرار گرفته که به مناره شمس تبریزی معروف است. آرامگاه شمس در فاصله ۱۰ متری از مناره قرار دارد.

آدرس: استان آذربایجان غربی، خوی، محله امامزاده، بلوار شمس تبریزی

آرامگاه شمس تبریزی از مکان‌های گردشگر ی و زیارتی خوی است که گفته می‌شود، محل مدفن شمس تبریزی است. تا چند سال اخیر شمس تبریزی بسیار غریب بود و حالا به لطف مردم خوی و با اقدامات تولیت شمس تبریزی، آرامگاه او در حال توسعه و گسترش عمرانی است. سال‌های سال به این منطقه مکان شمس گفته می‌شد؛ اما کسی اطلاعات دقیقی درباره آن نداشت. بعدها برای آن دیوار کشیدند، سنگ قبر گذاشتند و می‌گویند آدم بزرگی بود و آن‌قدر بزرگ که مولانا مریدش شد!

در آبان‌ماه سال ۱۳۸۹ هجری شمسی، مراسمی با عنوان کنگره بین‌المللی شمس تبریزی با حضور مولوی‌شناسان و شمس‌شناسان داخلی و خارجی در خوی و ارومیه برگزار شد. از آن پس همه ساله علاقه‌مندان شمس تبریزی از خوی و دیگر شهرهای ایران و حتی کشورهای همسایه در هفت مهر در مراسمی بزرگداشت این صوفی و عارف را گرامی می‌دارند. بر دیوار محوطه آرامگاه نیز تابلوهایی از اشعار مولانا و همچنین شاعران دیگر نصب شده است.

در این آرامگاه فقط یک سردیس، یک مناره و سنگ مزار وجود دارد و این تمام سهم شمس تبریزی در آرامگاهش است. مردی که درباره خود گفته است:

من غریبم و غریب را کاروان‌سرا لایق است.

اثر تاریخی و ارزشمند دیگر این مجموعه، مناره شمس تبریزی متعلق به سده ۶ ه‍جری قمری است که به‌عنوان یکی از جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی در تاریخ ۱۴ بهمن ۱۳۵۲ با شماره ثبت ۹۶۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. این مناره در صحن آرامگاه شمس تبریزی، از صوفیان و عارفان پرآوازه ایرانی وجود دارد.

مناره شمس‌تبریزی برج زیبایی است که در گذشته در وسط باغ مشجری در گوشه شمال‌غربی شهر خوی قرار داشت و امروزه در میان ساخت‌وسازهای جدید شهری، در محله شمس‌ تبریزی شهر خوی جای گرفته است. مناره مذکور با ۳٫۴۰ متر قطر و ۱۵ متر ارتفاع در فاصله ۱۰ متری از مقبره قرار دارد.

پوریای ولی

آرامگاه پوریای ولی در استان آذربایجان غربی قرار دارد. اگر گذرتان به شهر خوی افتاد، راهی بلوار امام حسین (ع) شوید تا از آرامگاه این مرد بزرگ دیدن کنید.

آدرس: استان آذربایجان غربی، خوی، بلوار امام حسین (ع) (رسالت)

پوریای ولی یکی از پهلوانان ایرانی است که نسبت به موقعیت آرامگاه او دو نظریه وجود دارد.

به روایتی، مقبره پوریای ولی در شهر خیوه ازبکستان قرار دارد. طبق منابع موثق، پهلوان محمود قتالی فرزند پهلوان پوریای ولی بوده و با عنوان محمود قتالی بن پوریای ولی از او نام برده شده است. برخی از منابع کلمه «ابن» به معنی «فرزند» را حذف کرده‌اند و منابع معاصر نیز هر دو شخصیت را یکی فرض کرده‌اند. این اشتباه در دائره‌المعارف بزرگ اسلامی نیز تکرار شده است؛ اما باید توجه کرد که پهلوان محمود قتالی هرچند که عارف و پهلوان نامداری بود، هرگز در شهرت و نام‌آوری به پدرش پهلوان پوریای ولی نرسید. پس با اطمینان زیاد می‌توان گفت که آرامگاه پهلوان محمود قتالی، فرزند پوریای ولی، در شهر خیوه در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر اورنگ مرکز خوارزم ازبکستان قرار دارد.

مقبره‌ دیگری نیز در شهر خوی به وجود دارد که مردم شهر آن را با نام مقبره پیر ولی یاد می‌کنند. در سال‌های اخیر یادمانی بر فراز مقبره پوریای ولی ساخته شده است که شامل چهار ستون سنگی با سقفی روی آن می‌شود. در کنار این یادمان انگشتری با حکاکی پوریای ولی قرار دارد که جلوه زیبایی را به وجود آورده است.

در بسیاری از اسناد مهم تاریخی در رابطه با این مقبره که از جاهای دیدنی استان آذربایجان غربی در خوی به شمار می‌رود، صحبت‌هایی به میان آمده است. در طوماری قدیمی که در عهد صفویه روی پوست آهو نوشته شده بود، صراحتا آمده است که پهلوان پوریای ولی از شهرستان خوی بود. متن کامل و تصویر این طومار در کتاب «ورزش باستانی ایران» نوشته دکتر پرویز ور جاوند وجود دارد. در کتاب «مرآت الشرق» زندگینامه پهلوان پوریای ولی و وجود مزارش در گورستان «پیر ولی» خوی ذکر شده است.

مرحوم پرتو بیضایی در کتاب «تاریخ کشتی ایران» به بررسی زندگی پوریای ولی پرداخته بود و ضمن نقل روایاتی از زندگی پوریای ولی در خوی، به کشتی پهلوان با پهلوانی به نام «شیردل» از تبریز در مقام کهنه‌سواری اشاره می‌کند که در میدان «خوی سرماس» اتفاق می‌افتد.

مقبره سید صدرالدین

مقبره سید صدرالدین یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی مذهبی و جاهای دیدنی چالدران در شمال استان آذربایجان غربی است. این مقبره در چهار کیلومتری چالدران بین روستاهای گل اشاقی و سعدل قرار دارد.

آدرس: استان آذربایجان غربی، چهار کیلومتری چالدران، در نزدیکی روستاهای گل اشاقی و سعدل

شهرستان چالدران بیشتر به خاطر جنگ چالدران شهرت دارد؛ جنگی که بین نیروهای شاه اسماعیل اول صفوی و سلطان سلیم اول عثمانی در ۳۱ مرداد ۸۹۳ هجری شمسی رخ داد. از آثار این جنگ در شهرستان، گورستان کشته‌شدگان و چندین مجسمه در محل جنگ و داخل شهر بر جای مانده‌ است.

آرامگاه سید صدرالدین یادگاری از جنگ چالدران است که به سید صدرالدین صفوی، وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی تعلق دارد. او در جنگ چالدران با رشادت‌های فراوان همراه با ۲۷ هزار نفر از سربازان رشید اسلام در این محل به شهادت رسید. در ورودی محوطه مقبره، مجسمه سید صدرالدین به‌صورت ایستاده از فایبرگلاس و بتون به رنگ برنز خودنمایی می‌کند. ضریحی در آرامگاه وجود دارد که به‌جز مقبره سید صدرالدین، قبر امیر عبدالباقی وزیر اعظم نیز قرار گرفته است.

این اثر در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ هجری شمسی با شماره ثبت ۳۲۵۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. با این وجود، مقبره او همچنان برای بسیاری از ایرانی‌ها ناشناخته مانده است. نماینده مردم ماکو، چالدران، شوط و پلدشت در مجلس شورای اسلامی، علت این موضوع را فقدان راه دسترسی مناسب از جمله راه‌آهن، بزرگراه و آزادراه و تعداد ناکافی پروازها می‌داند.

جنگ چالدران - تصویر بر دیواره کاخ چهل ستون اصفهان

آرامگاه سرداران مکری

آرامگاه سرداران مکری با قدمتی که به دوره قاجار بازمی‌گردد، مدفن چند تن از نوادگان سردار عزیزخان مکری و برخی از بزرگان شهر بوکان است. این آرامگاه در گویش کردی به «گومبه‌زی سردار» شهرت دارد. مجموعه شامل یک حیاط کوچک در ضلع جنوبی و ساختمان مقبره با معماری سنتی می‌شود. پلان گنبد خانه با الگوی چلیپا بنا شده است و در ورودی ضلع جنوبی، ایوانی با دو ستون سنگی دیده می‌شود. از مهم‌ترین عناصر تزیینی آرامگاه می‌توان به آجرکاری به شیوه خفته راسته اشاره کرد. این اثر در سال ۱۳۸۰، با شماره ثبت ۳۸۴۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و از مکان های دیدنی بوکان به شمار می‌رود.