کاروانسرای دیرگچین: شاهکار ۱۷۰۰ ساله کویر مرکزی ایران

زهرا علی خانی

لبخند سبز - کاروانسرای دیرگچین، واقع در ۸۰کیلومتری شمال شرقی قم و قلب پارک ملی کویر، یکی از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین کاروانسراهای ایران است. این بنا با قدمتی حدود ۱۷۵۰سال، به دستور اردشیر بابکان از پادشاهان ساسانی ساخته شد و در دوران سلجوقی، صفوی و قاجار مرمت و گسترش یافت. به دلیل استفاده از گچ به‌عنوان مصالح اصلی، به «دیر گچین» معروف شده است. این مجموعه در طول تاریخ با نام‌های «گنبد اردشیر»، «رباط» و «دیرالجص» نیز شناخته می‌شد و به‌عنوان «مادر کاروانسراهای ایران» لقب گرفته است.

معماری این بنا با مساحتی حدود ۱۲٬۰۰۰متر مربع، شامل حیاط مرکزی، حجره‌های متعدد، اسطبل، آب‌انبار و مسجد است. دیوارهای ضخیم گچی و سقف‌های گنبدی آن، سازگاری هوشمندانه با آب‌وهوای کویری را نشان می‌دهد. موقعیت استراتژیک آن در مسیر جاده ابریشم، نقش مهمی در امنیت و رفاه کاروان‌ها ایفا می‌کرد. امروزه، این اثر ملی (ثبت‌شده در فهرست میراث ملی) به‌عنوان مقصدی برای گردشگر ان علاقه‌مند به تاریخ و نجوم شناخته می‌شود، چرا که آسمان صاف کویر، امکان رصد ستارگان را فراهم می‌کند.