هورامان زیبایی که انتها ندارد

اباذر صالحی

لبخند سبز - شاید با دیدن خانه هایی که در دل کوه و بر روی هم ساخته شده اولین جایی که به ذهن برسد ماسوله است ولی در غرب کشور مخصوصا در استان کردستان از این نوع ساختمانها و روستاها وجود دارد که «هورامان تخت» یکی از این روستاها است.

این روستا يکي ‌از‌ روستاهای ‌تاريخي‌ ایران و زيستگاه مردمان هورامي است که در شهرستان سرو آباد، در 60 کیلومتری جنوب شرقی مریوان، در 170 کیلومتری سنندج و در کردستان جای دارد. در بلندای 1500 متری از سطح دریا، روستای ‌هورامان تخت در ‌دامنه ‌رشته کوه­های زاگرس، شاهو و کوسالان است و رودخانه سيروان و «لیله» و چشمه بل و هانودگا آن را سیراب می‌­سازند.

هورامان تخت امروزه خود دهستانی است، که از شمال با دهستان دزلي و کوسالان، از غرب و جنوب با استان کرمانشاه و شهرستان پاوه و از شرق نیز با دهستان رزآب و دهستان شاليار پیوند دارد. روستاهای سرپیر، کاله، رودبر، بلبر، ژیوار، ناو، نوین و لهون روی هم روستای هورامان تخت را می­ سازند. بر پایه­ های باستان­ شناختی از این سرزمین، پیشینه زندگی انسان در هورامان تا چهل هزار سال پیش و به دوران پاریه سنگی باز می‌گردد.

در این ناحیه آثار باستانی با ارزشی مثل بنچاق هروامان، قرارداد خرید و فروش یک باغ انگور به ارزش 48 درهم از اشکفتی در ژاوَرود‌ اورامان یافت شد که به پهلوی اشکانی و روی پوست آهو نوشته شده بدست آمده است.

ساختار خانه‌سازی در روستای هورامان تخت با بهره ­برداری از ساختار پلکانی دامنه کوه انجام شده است. خانه­ های پلکانی اورامان سنگی و چوبی و خشکه‌ چین (بی ساروج و ملات) هستند و گاه تا سه و چهار اشکوب هم بلندا دارند. هورامان تخت بالای 1200 خانوار و نزدیک به 5 هزار تن را در خود جای می­دهد.

از پوشش مردمان هورامان تخت می­توان کلاش ( نوعی کفش مثل گیوه ولی با پارچه )، چوخه، پانتول، ملکی شال، دستار، فرنجی، کله‌بال، جافی، کلنجه، شال کلکه، دستار و پیراهن بلند را نام برد. از هنرهای دستی نیز می­ توان ساخت گیوه، فرنجی، قالی، نمد، جاجیم، موج، قاشق و چنگال چوبی، سبد، سازهای موسیقی و پنجره‌های چوبی گره چینی را یاد کرد. مقام­ های موسیقی بومی ایران سپاه چمانه، چپله و کنالیل در اورامان تخت رایج است و همچنین پایکوبی «هلپرکی» که گروهی انجام می­ شود.

آیین پیر شالیار یا «عروسی پیر سالیار» دو بار در سال در هورامان تخت در کنار آرامگاه، خانه و چله خانه پیر شالیار برگزار می­ شود، یکی در 15 اردیبهشت که «کوهساری» یا «کمسای» خوانده می­ شود و دیگری در 10 بهمن برای دو هفته همزمان با جشن باستانی سده. در این آیین بومی دف نوازی و پذیرای با نان بومی «کلیره» صورت می‌پذیرد پیر شالیار یکی از بزرگان هورامان و یکی از 99 پیر شاهو است. این آیین از سالروز پیوند پیر شالیار و همسرش دختر حاکم بخارا «شاه بهار خاتون» به یادگار مانده است.

تا امروز در هورامان تخت نزدیک به ‌117 گونه ‌پرنده ،‌ 23 گونه‌ پستاندار ،‌ 17 گونه ‌خزنده ‌و ‌242 گونه‌ گیاهي‌ شناسايي ‌شده ‌است.‌ از میان پوشش جانوری اورامان تخت می‌­توان گونه­ های سیاهگوش، ‌کل ‌و ‌بز، ‌خرس‌ قهوه­ای ،‌ پلنگ ،‌ کرکس، ‌هما، عقاب ‌طلایي‌ و‌ کبک و از میان پوشش‌گیاهي این سرزمین می­ توان ‌بلوط ‌، بنه، ون، سقز، بنیشت‌، انار، انگور و گردو را نام برد.

اما چرا هورامان و نه اورامان، نام درست این منطقه هورامان است در وجهه تسمیه آن آمده است :  از دو بخش «هورا» به‌معنی «اهورا» و «مان» به‌معنی خانه، جایگاه و سرزمین تشکیل شده‌است؛ و گفت می‌شود که هورامان به‌معنی «سرزمین اهورایی» و «جایگاه اهورامزدا» است. «هور» همچنین در اوستا به‌معنی خورشید آمده و هورامان «جایگاه خورشید» نیز معنا می‌دهد.