گردشگری مذهبی از نظر اندیشمندان غربی

ناهید درجاتی

لبخند سبز - ويکتور ترنر زيارت را به‌عنوان مقوله‌ای از مطالعات انسان‌شناختی موردبررسی قرار داده است. او بيان می‌کند که زيارت، فعاليتي مذهبي است که افراد از طريق آن، بعد از پشت سر گذاشتن حصار زندگي کفر آلود خويش، به وضعيت آستانگي وارد می‌شوند؛ درحالی‌که محدودیت‌های معمول زندگي اجتماعي به‌طور موقت به حالت تعليق درآمده‌اند، آن‌ها می‌توانند حسي از باز پیوست را همراه با ساير زائران تجربه نمايند.
همچنین زائر برخلاف گردشگر به دنبال عناصر حاشیه‌ای و درک سطحي نيست و در جستجوي يافتن مرکزيت فرهنگ و اجتماع خويش است. هانافورد و نيوتن نيز معيارهايي را براي زيارت ارائه می‌دهند که پيرامون سه حوزه‌ی اصلي شکل‌گرفته‌اند :
الف- مادي، جنبه‌های فيزيکي، ب- ابعاد تجربه‌ی شخصي، ج- جنبه‌ی انديشه پردازي
که تفاوت بين تفريح گردشگري و بازآفريني زائر را مورد تأکيد قرار می‌دهد.
به‌طورکلی، انگیزه‌های اصلي زيارت عبارت‌اند از: اداي يک تکليف ديني، ابراز شيفتگي به يک بناي اعجاز آمیز يا رويداد مهم، آمرزش گناهان، عبادت و طلب شفاي بيماري، شرکت در تجمعي عبادي با حضور يک رهبر ديني، مشاهده يک مراسم يا آيين ديني، شرکت در مراسم مذهبي خانوادگي، رفتن به مکاني که انتظار می‌رود واقعه‌ای اعجاز آمیز در آنجا به وقوع بپيوندد.
در يک تقسیم‌بندی کلي، جاذبه‌های مذهبي را می‌توان به شش دسته تقسيم نمود:
مساجد، امامزاده‌ها و بقعه‌ها، آرامگاه‌ها و قبور، تکیه‌ها و حسینیه‌های قديمي، آتشکده‌ها و آتشگاه‌ها، صومعه‌ها و خانقاه‌ها
هريک از جاذبه‌های مذهبي فوق می‌توانند داراي بعد محلي، ملي، منطقه‌ای، فرا منطقه‌ای و بین‌المللی باشند. در يک تعريف کلي، می‌توان گردشگري مذهبي را گونه‌ای از گردشگري دانست که شرکت کنندگان در آن داراي انگیزه‌های مذهبي منحصراً و يا به‌صورت ترکيب با ساير انگیزه‌ها هستند که از اماکن مقدس نظير کليساها، مساجد، مقابر امامزاده‌ها و نظاير آن‌ها بازديد می‌کنند.
با توجه به تعريف بالا، می‌توان دودسته‌ مختلف از گردشگران مذهبي را مورد شناسايي قرارداد: دسته اول، کساني که از اماکن مقدس دينی خود بازديد می‌کنند؛ مانند مسلماناني که به زيارت اماکن مقدس خود نظير کعبه، عتبات عاليات و يا ساير اماکن متبرکه می‌روند و دسته دوم، کساني که از اماکن مقدس ساير اديان ديدن می‌کنند؛ به‌عنوان‌مثال افراد زيادي وجود دارند که مسيحي نيستند؛ اما از کليساهاي نقاط مختلف بازديد می‌کنند و يا مسيحياني که به ديدن معابد بودائی‌ها يا ساير اديان می‌روند.
برخی از اندیشمندان بين انگيزه و تجربه‌ی گردشگران مختلف تمايز قائل می‌شود و آن‌ها را در گروه‌های تفريحي، انحرافي، تجربه‌ای، آزمايشي و وجودي قرار می‌دهد. سه دسته‌ی اول تا حدود زيادي از روزمرگي، بی‌حوصلگی يا ازخودبیگانگی فراري هستند و لزوم انتظار نيل به معنا را درجاهای ديگر ندارند؛ در طرف مقابل، گردشگران آزمايشي، مراکز معنوي را در طریق‌های متفاوت جايگزين جستجو می‌کنند و اغلب در تلاش براي يافتن خويش، زندگي يا آیین‌های اصيل را تجربه می‌کنند. در موارد بسياري، آن‌ها معمولاً گردشگراني جوان‌تر و پست‌مدرن هستند که براي مدتي در ديرهاي هندو يا مکان‌های مشابه اقامت می‌کنند؛ البته هیپی‌های پا به سن گذاشته‌ی دهه 60 و 70 ميلادي که هرگز مقصد را ترک نکردند و شاغلان خسته‌ی 30 الي 50 مهروموم‌های را که می‌خواهند تجدیدقوا کنند، هم می‌توان به اين دسته افزود؛ از طرف ديگر، مسافران وجودي معمولاً به يک مرکز معنوي وفادارند و به‌طور نيمه دائم در آنجا حضور پیداکرده يا به‌طور متناوب در زیارت‌های شخصي از آن ديدن می‌نمایند.

در زير ویژگی‌های گردشگران مذهبي و معنوي آورده شده و در برابر هم قرارگرفته‌اند:
گردشگران ديني: وابستگي به يک دين يا گروه ديني خاص، علاقه‌مند به جستجوي روشنگري ديني، لذت بردن از ديدن سایت‌ها و چشم‌اندازهای ديني ويژه، همدلي با ساير
گردشگران مذهبي:زائران و جوامع محلي،مشارکت در سلوک آييني،طلب وصال يا رستگاري معنوي.
گردشگران معنوي:داشتن رويکردي چند عقیده‌ای،علاقه‌مند به شکوفايي معنوي شخصي، لذت بردن از ديدن چشم‌اندازهای معنوي و عرفاني، جوياي تعامل با اجتماعات محلي و بومي، مشارکت احتمالي در آیین‌ها و مناسک، اميد به هماهنگي جسم و ذهن و روح.
بديهي است که گردشگري ديني و معنوي از حيث فعاليت، ارتباط نزديکي با يکديگر دارند، ولي انگيزه اين گردشگران می‌تواند بسيار متفاوت باشد.در طول تاريخ سفرهاي فراواني براي نيل به روشنگري معنوي صورت گرفته‌اند ولي در جوامع پست‌مدرن اين انگیزه‌ها بهروز ماهيت غیردینی‌تری پيدا می‌کنند

برای خواندن مطالب بیشتر در زمینه گردشگری مذهبی به شماره 283 هفته نامه خبر سبز مراجعه کنید