نقد نمایش دایره گچی قفقازی، داستانی تمثیلی از عدالت و اخلاق

مهدی صالحی

لبخند سبز - نمایش دایره گچی قفقازی اثر برتولت برشت، در کارگردانی امیر دژاکام، تجربه‌ای متفاوت از فرم‌های تلفیق تئاتر حماسی با نگاه بومی ایرانی را می‌دهد. دژاکام، با بهره‌گیری از فضای بصری، موسیقی و بازی‌های چندلایه، تلاش کرده تا این شاهکار جهانی را به زبانی آشنا برای مخاطب ایرانی ترجمه کند.

خلاصه داستان

دایره گچی قفقازی داستانی تمثیلی از عدالت و اخلاق است. در بخش اول، گروشا، یک خدمتکار فقیر، نوزادی از خانواده حاکم را پس از انقلاب و سقوط پدرش از قدرت به فرزندی می‌گیرد. او با سختی‌های فراوان، کودک را بزرگ می‌کند و در مسیر خود با پرسش‌های اخلاقی و انتخاب‌های ممکن می‌شود. در بخش، دادگاهی به ریاست آزداک دوم می‌شود تا سرنوشت کودک تعیین شود. آزمون نمادین «دایره گچی» این بخش است، جایی که عشق واقعی بر مالکیت پیروز می‌شود.

بررسی کارگردانی امیر دژاکام

امیر دژاکام، با سبک کارگردانی خاص خود، فضایی متفاوت از تئاتر حماسی برشت ایجاد کند. او به‌جای خاصي بر روي تکنيک فاصله‌گذاري، با استفاده از عناصر بومي مانند موسيقي و طراحي صحنه، فرهنگی را نشان مي‌دهد.

1. تلفیق فرهنگی:
   دژاکام با اضافه کردن المان‌هایی از فرهنگ ایرانی مانند موسیقی محلی و طراحی لباس‌هایی با الهام از قفقاز و مناطق بومی، فضای خاص ایجاد کرده است. این انتخاب، ضمن حفظ روح اثر برشت، باعث ارتباط بهتر مخاطب با داستان شده است.

2. روایت غیرخطی:
   ساختار غیرخطی نمایش به‌خوبی اجراشده و با استفاده از بازی‌های زمانی، تماشاگر را درگیر نگه می‌دارد. از روایتگران در نقش‌های مختلف نیز از نقاط قوت این اجرا می‌شود.

بازیگری

بازیگران در این نمایش با چالشی بزرگ می‌شوند: حفظ فاصله‌ها در عین ایجاد همدلی با مخاطب.

• گروشا:بازیگر نقش گروشا (امیر کربلایی زاده) ‌توانسته تضادهای درونی این شخصیت را با جزئیات دقیق و انسانی به تصویر بکشد. ازیک‌طرف، عشق و ازخودگذشتگی او برای کودک و از سوی دیگر، کشمکش‌های اخلاقی و اجتماعی، به‌خوبی نمایش داده می‌شود.

• نقش آزداک:آزداک، قاضی طنزآمیز و غیرعادی، در این اجرا به شکلی متوازن از طنز و جدیت اجراشده است. بازیگر نقش موفق شده طنز اثر اجتماعی را پررنگ کند، بی‌آنکه عمق پیام برشت را از بین ببرد.

طراحی صحنه و میزانسن

صحنه این نمایش مینیمالیستی بوده، اما تأثیرگذار است. از سطوح متحرک، استفاده از نورپردازی‌های دقیق و ترکیب آن‌ها با موسیقی زنده، فضای پویا ایجادشده است.

1. دایره گچی:صحنه دادگاه که در آن دایره گچی نمادین می‌شود، با استفاده از نور و بازیگران به یک اوج نمایشی تبدیل می‌شود. این صحنه، هم ازنظر بصری و هم ازنظر مفهومی، نقطه عطف نمایش است.

2. استفاده از فضا:دژاکام از تمام صحنه فضایی به‌خوبی استفاده کرده است. حرکات بازیگران و جایگذاری آن‌ها درصحنه‌هایی به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که داستان حس پویایی را القا می‌کند.

موسیقی و طراحی صوتی

موسیقی در این نمایش نقشی محوری ایفا می‌کند. دژاکام با استفاده از سازهای بومی و موسیقی زنده، حس و حال داستان را تقویت کرده است. در برخی از صحنه‌ها، موسیقی به شکل مستقیم در روایت داستان مشارکت و انتقال پیام‌های عاطفی و مفهومی کمک می‌کند.

نقاط قوت نمایش

1. وفاداری به اثر برشت با بومی‌سازی:نمایش داده می‌شود پیام جهانی اثر را حفظ کند و درعین‌حال بافرهنگ و فضای ایرانی ارتباط برقرار کند.

2. بازی‌های تأثیرگذار:بازیگران با اجرای چندلایه خود، موفق به ارائه عمق احساسی و اخلاقی داستان شده‌اند.

3. طراحی صحنه و موسیقی:استفاده از المان‌های بصری و صوتی نمایش را جذاب‌تر کرده و به انتقال مفاهیم کمک کرده است.

نقاط ضعف نمایش

1. چالش‌ها:در برخی از صحنه‌ها، اجرای فاصله‌گذاری به‌طور کامل رعایت نشده است و مخاطب می‌تواند احساسات عمیقی داشته باشد، چیزی که برشت قصد دارد از آن را داشته باشد.

2. طولانی بودن زمان اجرا:برخی از صحنه‌ها نیاز به کوتاه شدن دارند تا ریتم نمایش حفظ شود.

دایره گچی قفقازی به کارگردانی امیر دژاکام، نمایشی است که با ترکیب پیام‌های دقیق جهانی برشت و عناصر بومی، تجربه‌های متفاوت و جذاب را برای مخاطبان ارائه کرده است. این نمایش با طرح‌هایی مانند تکنیک‌های تلفیق فاصله‌ها و بومی‌سازی بوده است، اما انتخاب‌شده است با ارائه پر جزئیات و هوشمندانه، مفاهیم، ​​عشق و انسان‌ها را به‌خوبی به تصویر بکشد.

این اجرا برای افراد مختلف به تئاتر اندیشمندان و چالش‌برانگیز، تجربه‌ای ارزشمند است و می‌توان بین تئاتر کلاسیک جهانی و دیدگاه‌های فرهنگی ایران ایجاد کند