نمادگرایی و هویت جمعی در تئاتر تن‌ها

مهدی صالحی

لبخند سبز - علیرضا معروفی در نمایش «تن‌ها» با جسارتی قابل تحسین، فرم را به خدمت محتوا درآورده و اثری خلق کرده که در آن، مفهوم ایثار و وحدت، فراتر از یک روایت خطی و بصریِ قراردادی ارائه می‌شود. داستان هشت اسیر در سلولی تنگ می‌توانست به روایتی رئال و ساده بینجامد، اما معروفی با نگاهی نمادین و فراتر از واقع‌گرایی صرف، از همین فضای محدود، جهانی انسانی و عمیقاً تاثیرگذار می‌سازد. انتخاب هوشمندانه او برای پوشاندن کت و شلوارهایی یکدست و یکشکل به بازیگران، یکی از کلیدی‌ترین تصمیمات هنری این اثر است. این یکسانی لباس، که در تضاد با تصویر مرسوم رزمندگان قرار می‌گیرد، عامدانه هویت فردی شخصیت‌ها را کمرنگ می‌کند تا بر هویت جمعی و مفهوم «امت» تاکید کند. آنها نه هشت فرد جداگانه، که پیکری واحد و نمادی از همه آنانی هستند که در راهی مقدس، خود را فراموش کرده و به کلیتی بزرگتر پیوسته‌اند.

این فرم، محتوای نمایش را به شکلی باشکوه نمایندگی می‌کند. «تن‌ها» در نهایت درباره یک «تن» است؛ تنهایی که جمع است و جمعیتی که یکی است. این جماعت یکپارچه، با بازی‌هایی فشرده و متمرکز از بازیگرانی چون حامد احمدوند، فرزاد تجلی، فردین شاه‌حسینی و دیگران، بر صحنه حاضر می‌شوند تا رنج، امید و استقامت مشترک را روایت کنند. آنها زمین می‌خورند، می‌نالند، اما دوباره برمی‌خیزند و در نهایت، کارکرد نهایی خود را آشکار می‌سازند: آنها پایه‌هایی هستند که قهرمان اصلی، یعنی «بچه» یا مهدی طحانیان (سرباز کوچک امام) را بر دوش می‌کشند تا او به مخاطب معرفی شود. این نقطه اوجی نمادین است که کل مفهوم نمایش را خلاصه می‌کند: قهرمانان بزرگ، بر شانه‌های ایثارگران گمنامی ایستاده‌اند که نام و چهره‌ای از خود به جا نگذاشته‌اند.

معروفی هم در نویسندگی و هم در کارگردانی موفق شده است فضایی خفه، پرتنش و در عین حال پرمعنا خلق کند. او مخاطب را وارد سلولی می‌کند که اگرچه از نظر فیزیکی محدود است، اما از نظر مفهومی بی‌نهایت گسترده است. نمایش «تن‌ها» بیش از آنکه یک داستان جنگ باشد، بیانیه‌ای است درباره معنای جمعی بودن، فدا کردن خود برای دیگری و اینکه چگونه می‌توان در دل جمع، معنا و هویت یافت. این اثر، تئاتری است هوشمند، چندلایه و به‌غایت تاثیرگذار که برای مدت‌ها در ذهن مخاطب خود خواهد ماند.