نقد نمایش آنامورفیک ؛ وقتی مخاطب بازیچه قدرت مطلق می‌شود

مهدی صالحی

لبخند سبز - عارف شریفی در نمایش «آنامورفیک» مرزهای تئاتر را نه تنها در می‌نوردد، بلکه مخاطب را به درون آزمایشگاهی روانشناختی و سیاسی می‌کشاند که در آن هیچ‌کس نه بازیگر و نه تماشاگر در امان نیست. این اثر فراتر از یک اجرای معمول، تجربه‌ای است فراگیر که از همان ابتدا بیننده را از نقش منفعل خود خارج کرده و به بازیگری در نمایش قدرت تبدیل می‌کند.

شریفی با هوشمندی از متن کلاسیک هملت تنها به عنوان ماده‌خام و بهانه‌ای برای پرداختن به مفاهیم عمیق‌تر سلطه، اطاعت و ازخودبیگانگی استفاده می‌کند. چهار بازیگر بدون نام—با بازی‌های دقیق و حساب‌شده مجید رمضان‌نسب، سینا علیپور، لاوین خادم‌گیلانی و امیر کرمانی—ابزارهایی در دست «صدا» یا کارگردان نامرئی هستند که هر لحظه آنها را وادار به اجرای نقش‌های مختلف می‌کند. اینجاست که مفهوم «آنامورفیک»—نوعی تحریف تصویری که تنها از زاویه‌ای خاص قابل درک است—به زیبایی تجسم می‌یابد: واقعیت نمایشی که ما می‌بینیم، تنها زمانی معنای کامل خود را آشکار می‌کند که از زاویه دید قدرت به آن نگاه کنیم.

نکته برجسته این نمایش، شکستن دیالکتیک سنتی بازیگر-تماشاگر است. «صدا» نه تنها بازیگران، که مخاطبان را نیز به اطاعت وامی‌دارد. با فرمان‌های مستقیم—بلند شدن از جا، آمدن روی صحنه، نشان دادن اطاعت—تماشاگر به طور فعال در سیستم سلسله‌مراتبی قدرت مشارکت می‌کند و به طور ناخودآگاه، نقش خود در نظام‌های سلطه در جهان واقعی را بازمی‌یابد.

«آنامورفیک» در نهایت، نمایشی است درباره ذات خودکامگی و آسیب‌پذیری انسان در برابر قدرت مطلق. شریفی موفق می‌شود فضایی پارانویید و unsettling خلق کند که در آن، جنون هملت به جنونی جمعی تبدیل می‌شود؛ جنونی که در پایان، بازیگران و مخاطبان را یکسان، گیج و سردرگم روی صحنه رها می‌کند. این اثر، تئاتری هوشمند، چندلایه و به‌غایت به‌رو است که مدتها پس از پایان اجرا، ذهن تماشاگر را درگیر خود نگه می‌دارد.