فرمول تکراری، خنده‌های نیمه‌بند: بررسی ضعف‌های طنز در مرد عینکی

مهدی صالحی

لبخند سبز - فیلم «مرد عینکی» به کارگردانی کریم امینی تلاش دارد با عنصر طنز و موقعیت‌های اکشن، مخاطب را سرگرم کند. اما وقتی از منظر کمدی و فنی به اثر بنگریم، نقاط قوت اندک‌اند و ضعف‌ها دست‌کم به اندازه دیده می‌شوند.

یکی از امتیازات فیلم، ایده اولیه نسبتاً جذاب آن است: شخصیتی ساده‌لوح به نام حلیم رایگان که ناگهان به خاطر شباهتش با یک تروریست تحت تعقیب، وارد ماجرایی عجیب می‌شود. این شباهت، پتانسیل موقعیت کمیک دارد؛ فیلم از این فرصت برای خلق چند صحنه واکنشی و «سورپرایزی» بهره می‌برد.

بازیگر اصلی بهرام افشاری نیز در سطحی قابل قبول ظاهر شده است؛ او پیش‌تر در ژانر کمدی موفق بوده و در این فیلم هنوز توانایی ایجاد موقعیت‌های کمیک را دارد؛ مثلاً استفاده از اختلاف قامت یا پوشش شخصیتش، بار طنز بصری ایجاد می‌کند

همچنین لوکیشن‌ها و فضای داستان، گشودگی نسبی دارند؛ فیلم از پارک شهر آغاز می‌شود، به ماجراهایی بین‌المللی می‌پردازد، تصویری گسترده‌تر نسبت به بسیاری از کمدی‌های صرف ارائه می‌دهد.

با این حال، مشکلات عمده‌ای در طنز و ساختار فنی فیلم دیده می‌شود. نخست اینکه فیلمنامه بسیار پراکنده و چندپاره است. فیلم بیشتر از آنکه روایت منسجمی داشته باشد، مجموعه‌ای از موقعیت‌های کمیک بریده‌بریده است که با نخ ضعیف به هم وصل شده‌اند. این شیوه، باعث می‌شود انسجام داستانی کاهش یابد و مخاطب از مسیر فیلم دور شود.

در بخش طنز، موقعیت‌های کمیک اغلب به تقلید از فرمول‌های شناخته‌شده یا تکیه بر بازیگر محوری محدود شده‌اند، نه خلق موقعیتی تازه یا تحول شخصیت طنزآلود. در نهایت به جای شخصیت با چند تیپ تکراری مواجهیم که علاوه بر دیگر آثار… در هزاران فیلم کمدی دیگر هم دیده‌ایم.

از منظر فنی، تدوین و ریتم اثر نیز باعث ضعف شده‌اند. فیلم تلاش کرده ترکیبی از کمدی و اکشن باشد اما غالباً نتیجۀ آن «کمدیِ سبکِ اکشن» است که نه جذابیت کمدی کامل دارد و نه تهدید یا تعلیق قابل توجهی از اکشن. این عدم وضوح ژانر، باعث می‌شود مخاطب ندانَد چه نوع تجربه‌ای قرار است ببیند: یک کمدی صرف، یا یک اکشنِ طنزآلود؟

همچنین پایان‌بندی و چرخش‌های داستان به لحاظ منطقی و ساختاری ضعیف قلمداد شده‌اند؛ چند نقد به این اشاره کرده‌اند که «چرخش پایانی غیرمنطقی» است و باعث می‌شود اثر سطحی به نظر برسد.

به عبارت دیگر، فیلم در بخش کمدی نتوانسته طنز قابل‌توجه، بومی و بدیع خلق کند؛ و در بخش فنی هم نتوانسته فرم مناسبی برای ترکیب ژانرها پیدا کند.

در نهایت، «مرد عینکی» فیلمی با ایده‌ای جذاب و بازیگر مطرح است، اما این پتانسیل نتوانسته به شکل کامل به طنزی تأثیرگذار تبدیل شود. از منظر کمدی، ضعف ساختار فیلمنامه و موقعیت‌های تکراری باعث شده‌اند اثر نتواند خنده‌ای پایدار در مخاطب ایجاد کند. از منظر فنی، ژانر ترکیبیِ کمدی–اکشن با وجود امکان بالا، به دلیل تدوین نامنسجم و روایت چندپاره، نتوانسته فرم منسجمی به دست آورد. اگرچه فیلم در گیشه موفق بوده و مخاطب را جذب کرده است، اما از لحاظ کیفی نمی‌توان آن را نمونه برجسته‌ طنز سینمای ایران دانست.