خاک زخمی مستندی که جنایت جنگی را با داده ثابت می‌کند

مهدی صالحی

لبخند سبز - مستند خاک زخمی داستان یک دانشمند زن ایرانی را روایت می‌کند که با آزمایش خاک مناطق جنگی فلسطین و لبنان به دنبال اثبات استفاده از سلاح‌های شیمیایی و تابشی است و یافته‌های خود را به جهان اعلام می‌کند.

این فیلم در ژانر مستند پژوهشی- افشاگرانه جای می‌گیرد. اثری که نه تنها وضعیتی را گزارش می‌کند بلکه با اتکا به داده‌های علمی محکم به شکلی روشمند به افشاگری می‌پردازد. هسته مرکزی این مستند نه یک روایت احساسی صرف که یک پرسش بنیادین است. پرسشی که سنگ بنای ساختار فیلم شده و دوربین را هدایت می‌کند. پرسش این است علم و دانشمندان در قبال جنایتی که به نام پیشرفت نظامی و امنیت بر پیکره زمین و نسل‌های آینده انجام می‌شود چه مسئولیتی دارند

مستند این پرسش را از اولین سکانس با نماد تپه عشق مطرح می‌کند. این تپه که برای مخاطب غربی آشناست به شکلی نمادین عشق به زمین را در مقابل زخم‌هایی که بر آن وارد می‌آید قرار می‌دهد. سپس فیلم بی‌درنگ به قلب موضوع می‌رود. نمایش خرابی‌ها در لبنان تنها برای برانگیختن حس ترحم نیست بلکه زمینه‌ای عینی برای پرسش اصلی فیلم است. اینکه این ویرانی‌ها چه سمومی را در خاک باقی گذاشته و این سموم چگونه نسل‌ها را بیمار می‌کند.

شخصیت محوری فیلم دکتر مژگان صوابی اصفهانی دانشمند ایرانی که در آمریکا تحصیل کرده و استاد و پژوهشگر دانشگاه بوستون آمریکا و فعال ضد جنگ و اسرائیل و در سم‌شناسی تخصص دارد، خود تجسم عینی همان پرسش بنیادین است. این اثر به سراغ روایت زندگی شخصی او نمی‌رود بلکه او را به عنوان یک کنشگر علمی معرفی می‌کند. تخصص او در بررسی جنگ ایران و عراق و جنگ‌های منطقه‌ای تبدیل به ابزاری برای پیگیری آن پرسش اولیه شده است. گفتگو با او نشان می‌دهد که چگونه از آزمایشگاه قدم به میدان مبارزه اجتماعی گذاشته است. صحنه‌ای که پلاکاردی در دست می‌گیرد و در مجامع عمومی حاضر می‌شود تصویری منسجم از این گذار است. گذار از یک پژوهشگر محض به یک شهروند عالم که احساس مسئولیت می‌کند.

فیلم برای تقویت پرسش خود و ارائه پاسخ مستدل از یافته‌های علمی این دانشمند ایرانی استفاده می‌کند. اشاره به اورانیوم فرسوده در بمب‌های اسرائیلی که از اورانیوم معمولی خطرناک‌تر است و نمونه برداری از بمب‌های استفاده شده در سوریه و غزه در سال ۲۰۰۷ همه به عنوان شواهدی عینی ارائه می‌شوند. این داده‌ها نشان می‌دهد که تهدید واقعی و ملموس است. اینجا مستند از حد یک گزارش فراتر رفته و به یک سند دادگاهی بدل می‌گردد. سندی که می‌خواهد جرمی را به صورت علمی ثابت کند.

حتی اشاره به نزدیکی محل زندگی مردم به پایگاه‌های نظامی آمریکایی و بیماری‌هایی مانند سرطان در کودکان نیز در راستای گسترش ابعاد همان پرسش است. فیلم می‌پرسد: وقتی علم می‌داند این مواد چه بلایی بر سر سلامت می‌آورند آیا اخلاقاً می‌تواند ساکت بماند؟

 موسیقی متن و فیلم‌برداری خوب نیز در خدمت ایجاد فضایی هستند که مخاطب را برای تفکر درباره این پرسش سنگین آماده می‌کند. تصاویر زمین زخمی از ویرانی ها و چهره‌های نگران بر جدیت موضوع می‌افزایند.

در نهایت خاک زخمی بیش از آنکه بخواهد پاسخی قطعی دهد موفق شده است یک پرسش اخلاقی بزرگ را با قدرت مطرح کند. پرسش از مرز مسئولیت‌پذیری علم. کارگردان نشان می‌دهد که در دنیای امروز برخی دانشمندان نقش سنتی خود را کنار گذاشته و با در دست گرفتن پلاکارد می‌کوشند وجدان بیدار جامعه جهانی باشند. آنها خاک را نه فقط به عنوان ماده‌ای برای آزمایش که به عنوان شاهد زنده جنایت می‌بینند. این مستند اثری قدرتمند و ضروری است که از مرزهای جغرافیایی عبور کرده و صدای زمین و مردمی می‌شود که قربانی جنگ‌های بی‌پایان شده‌اند. خاک زخمی از دل خاکستر جنگ برمی‌خیزد تا هشدار دهد که تاوان این درگیری‌ها را نه فقط انسان‌ها که خود کره زمین و نسل‌های آینده خواهند پرداخت.