تحلیل تهران پاریس تهران؛ روایتی انسان شناسانه از دوراهی های مهاجرت

مهدی صالحی

نمایش «تهران پاریس تهران» به کارگردانی سعید دشتی و تهیه‌کنندگی سید سام بهشتی، اثری است عمیق و تأثیرگذار که به موضوع پیچیده و هویت می‌پردازد. این نمایشی که از آبان تا اسفند در تماشاخانه ملک روی صحنه رفت، با نگاهی ظریف و انسان‌شناس، دوراهی‌ها و تنش‌های موجود در زندگی مهاجران ایرانی را به تصویر می‌کشد.

دشتی در این اثر موفق شده است فضای خلاق و در عین حال جهانشمول خلق کند. نمایش داستان شخصیت‌های مشخص را روایت می‌کند، اما به مسائل فراگیر و جهانی می‌پردازد که برای هر کسی که دوری را از وطن یا تعارض هویتی داشته باشد، می‌تواند درک کند و ارتباط برقرار کند. دیالوگ‌های نمایشی که گاه طنزآمیز و گاه تلخ و گزنده هستند، به خوبی‌های زیبای روانی و شخصیت‌های فرهنگی را نمایندگی می‌کنند.

یکی از نقاط اصلی نمایش، پرداخت شخصیت‌پردازی آن است. شخصیت‌های نمایش کلیشه‌های و تک‌بعدی می‌توانند، موجوداتی پیچیده و چندلایه باشند که هر کدام از آن‌ها با هویت و تعلقات فرهنگی دست و پنجه نرم می‌کنند. بازی بازیگران نیز در باور پذیرفتن این شخصیت‌ها بسیار موفق عمل کرده است. بازی‌های طبیعی و ظریف باعث می‌شوند تماشاگر به راحتی با شخصیت‌ها همذات‌پنداری کند و دردها و شادی‌های آنها را احساس کند.

فضاسازی نیز قابل تحسین است. صحنه ای که به صورت مینیمال و نمادین اجرا می‌شود، به خوبی می‌تواند فضای بین دو فرهنگ را نمایندگی کند. استفاده از عناصر بصری که هم نماد فرهنگ ایرانی هستند و هم آلمانهای فرانسوی، به شکلی هوشمندانه انجام شده و به غنای مفهومی اثر افزوده شده است.

از نظر روایی، نمایش ساختاری غیرخطی دارد که به خوبی در خدمت موضوع اثر قرار گرفته است. رفت و برگشت‌های زمانی و مکانی که در روایت وجود دارد، به زیبایی گست‌ها و پیوندهای موجود در زندگی مهاجران را نمایندگی می‌کند. این ساختار در ابتدا ممکن است به نظر برسد، اما در نهایت به درک شخصیت‌ها و انگیزه‌ها کمک می‌کند.

نکته قابل توجه دیگر در نمایش، بین جنبه های دراماتیک و طنزآمیز است. 
کارگردان با مهارت از طنز نه به عنوان عنصری الحاقی، بلکه به عنوان بخشی از روایت استفاده نموده. این طنز که از نوع طنز سیاه و خود ارجاعی است، به اثر عمق بخشیده و از احساسی شدن بیش از حد داستان جلوگیری کرده است.

در کل، «تهران پاریس» نمایشی هوشمندانه و ظریف تهرانی است که با زبانی هنرمندان به بررسی یکی از پیچیده‌ترین مسائل جهان معاصر می‌پردازد. دشتی با این اثر ثابت کرده که تئاتر ایران می‌تواند با مسائل جهانی به زبان جهانی صحبت کند و در عین حال اصالت و هویت ایرانی را حفظ کند. نمایشی که مدت‌ها پس از پایان اجرا، ذهن تماشاگر را درگیر خود نگاه می‌دارد و او را به تأمل درباره مفهوم خانه و متعلق وامیدارد.