مهدی صالحی

لبخند سبز - استان کهگیلویه و بویر احمد که مرکز آن شهر یاسوج است. این استان با مساحتی حدود ۱۶ هزار و ۲۴۹ کیلومتر مربع، در امتداد رشته کوه‌های زاگرس قرار دارد که از شمال به چهارمحال و بختیاری، از غرب به خوزستان، از جنوب به بوشهر و از شرق به فارس و اصفهان محدود می‌شود.

این استان با قرار گیری در مسیر عبور اقوام گوناگون و به دلیل آب و هوای خوب ییلاق دولت بزرگ تمدن عیلام بوده‌است. منطقه یاسوج از عصر برنز محل زندگی انسان‌ها بوده‌است. یافته‌های باستانی در تپه شهدا مربوط به ۳ هزار سال پیش از میلاد، تل خسرو، محوطه باستانی گرد از آثار تاریخی یاسوج هستند که هر ساله گرشگران زیادی را در فصول مختلف سال جهت گردشگر ی به سمت خود می‌کشد.

منطقه شهر چرام و شهر دهدشت و حواشی آن‌ها در دوره هزاره ۴ قبل از میلاد مسکونی و بخشی از تمدن عیلام بوده و تا اواخر حکومت ساسانیان آثاری از تمدن در این مناطق وجود دارد. در دوره بعد از اسلام منطقه چرام به جز در سلسله حکومت سامانیان، طاهریان و قراقویونلو جزئی از خاک تمامی حکومت‌های ایران و مسکونی بوده است. شهر چرام یکی از مناطق مسکونی مربوط به ایلات چرام بوده و ایلات چرام به‌صورت پراکنده در ناحیه‌های مختلف شهرستان چرام از قدیم ساکن بودند و در این منطقه حکومت ‌می‌کردند.

چون محدوده شهرستان چرام ۸۸ درصد کوهستانی است و مابقی محدوده آن دشتی وسیع بین این مناطق کوهستانی قرار دارد، به همین دلیل هنگام حکومت خان‌های محلی منطقه شهر چرام به علت صاف و هموار بودن به‌عنوان مقر فرماندهی انتخاب شد و در کوه‌های اطراف برج‌های دیده‌بانی‌های زیادی ساخته شد. همچنین در منطقه طسوج خانه ییلاقی دیگری برای خان‌های محلی وجود داشت، ولی قلعه اصلی این خان‌ها در شهر چرام ساخته شد.

_{عکس از خبرگزاری ایرنا (عکاس: حسین خدمتی)}

به همین دلیل منطقه شهر چرام به مرور زمان به‌عنوان منطقه‌ای برای خرید،‌ تجارت و گردهمایی عشایر اطراف تبدیل شد و در اواخر دهه‌ی ۳۰ شمسی به مرور افرادی در اطراف قلعه‌ی تاریخی چرام یا همان قلعه خان‌ شروع به خانه‌سازی کردند و شهر چرام به مرور شکل امروزی خود را پیدا کرد. در شهر چرام ۳۵۰ اثر تاریخی وجود دارد که بیش از ۲۴۰ اثر ثبت ملی شده‌اند. از جمله‌ آثار تاریخی و مکان های دیدنی استان کهگیلویه و بویراحمد در چرام می‌توان به مقبره یکی از حاکمان محلی اشاره کرد که در دوره اشکانی کشف شده است.

اما مهم‌ترین آن‌ها بناهای به جامانده از دوره قاجار است که حاکی از کاربری ۲۰۰ ساله شهر چرام به‌عنوان تفریح‌گاه در فصل بهار و تابستان توسط شاهزادگان قاجاری است. برای همین وجود قلعه‌ی تاریخی و زیبا‌ در این منطقه دور از انتظار نیست.

_{عکس از خبرگزاری ایرنا (عکاس: حسین خدمتی)}

قلعه‌ تاریخی چرام مربوط به دوران‌های تاریخی پس از اسلام است که از جاهای دیدنی دهدشت به شمار می‌رود و در چرام واقع شده است. این اثر در تاریخ ۷ مهر ۱۳۸۱ با شماره‌ی ثبت ۶۲۸۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. قلعه تاریخی چرام در شمال غرب و دقیقا روی تپه‌ای به ارتفاع ۱۲ متر با نام «تلگرد» (در گویش محلی به معنی تپه‌ی گرد) واقع شده است که از همه طرف بر شهر چرام احاطه دارد. دقیقا در ورودی پایین قلعه حمامی زیبا با معماری زیبای ایرانی بنا شده که زیبای خاصی و کم‌نظیری دارد.

از داخل قلعه به دلیل ارتفاع آن به راحتی می‌توان طبیعت زیبا و اطراف آن با زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و کوه‌های سرسبز اطراف پوشیده شده است را دید. همین چشم‌انداز زیبای قلعه باعث شده است هر ساله تعداد زیادی از آن دیدن کنند. این قلعه بنا به دستور فردی به نام عبدالله خان در زمان قاجار ساخته شده است که در دوره های پرویز خان، هادی خان، حسین قلی خان، اسکندر خان که همگی از حاکم‌های محلی بودند به‌عنوان مقر حکم‌رانی انتخاب شد. همه این حاکم‌های محلی از طایفه و تیره سازنده‌ی قلعه یعنی عبدالله خان بودند. به دلیل کاربری حکومتی از این قلعه کارشناسان معتقد هستند که ساختمان قلعه چرام روی تپه تاریخی و دست‌ساز واقع شده و دلیل اصلی آن تسلط دیده‌بانی و بزرگ جلوه دادن خان و خانواده‌اش بر طایفه زیر دست خود بوده است.

_{عکس از خبرگزاری ایرنا (عکاس: حسین خدمتی)}

سنگ نوشته‌ای روبروی درب ورودی قلعه روی دیوار حک شده است که متاسفانه به علت تخریب طبیعی چیزی از تاریخ و محتویات آن مشخص نیست برای همین اطلاعات دقیقی از سال ساخت یا تعمیر احتمالی قلعه در دسترس قرار ندارد. ساختمان قلعه را می‌توان شالوده و اساس بافت قدیمی استان با توجه به فرهنگ زندگی قبیله‌ای و عشیره‌ای بومیان کهگیلویه و بویر احمد دانست که سکونت و زندگی در این استان را به سال‌های دور می‌رساند. استفاده از ویژگی‌های بومی در ساخت قلعه باعث شده است که این قلعه به‌عنوان یکی از آثار تاریخی استان انتخاب شود و نمادی از فرهنگ و خصوصیات آن باشد. جالب است بدانید این ویژگی که این قلعه را بسیار متفاوت کرده‌ معماری ساختمان آن با بافت متراکم است که در هیچ جایی از ایران موردی مشابه به آن دیده نشده.

تعداد خانه‌های اطراف این قلعه حدود ۲۰ مورد بوده است. در اتاق شمال‌شرقی طبقه همکف قلعه در ساختمان‌های اولیه راهی زیر زمینی به‌صورت تونل زده شده بودند که تا حدود ۳ کیلومتر این تونل ادامه داشت. از این مسیر جهت آوردن آب،‌ غذا یا قراری دادن حکام در مواقع ضروری مثل جنگ، نزاع‌های محلی یا محاصره نظامی استفاده می‌شده است. البته اکنون هیچ اثری از آن به‌صورت مشهود به جایی نمانده و تقریبا تخریب شده است. در مواقعی که جنگ نبود هم از آب رودخانه‌ی کوچک جاری در پایین قلعه به‌عنوان منبع تامین آب آشامیدنی ساکنین قلعه استفاده می‌شده است.

در جنوب‌غربی این قلعه‌ی تاریخی حیاط اصلی در طبقه همکف قرار دارد و ورودی چاه عمیق (تونل قرار) نیز زیر راه پله‌ای که به طبقه بالا هدایت می‌رود، در نظر گرفته شده بود. عرض دیوارهای خارجی این بنا حدود ۹۰ الی ۱۰۰ سانتی‌متر است. در دیواره‌های این بنا در طبقه اول سوراخ های کوچکی دیده می‌شود که برای دید بهتر نگهبان یا دیده‌بان در نظر گرفته شده بود. زمانی که جنگی شروع می‌شد و سربازان دشمن برای تیراندازی از پایین به بالای قلعه اقدام می‌کردند، این سوراخ ها مانع از اصابت تیر به نگهبان‌ها و ساکنین قلعه می‌شد. با توجه به سبک معماری و مصالح به کار رفته در ساخت این قلعه احتمال می‌رود زمان این مکان تاریخی مربوط به دوره قاجار (اواخر قاجار) باشد.

لازم به ذکر است که اتاق‌های این بنای تاریخی طول زیاد و عرض کمی دارند و با نقش نگار‌های از جمله قوس‌های شاخ بزی بلند و کوتاه و قوس‌های دایره‌ای مانند تزئین شده‌اند.

_{عکس از خبرگزاری ایرنا (عکاس: حسین خدمتی)}

به جز قلعه‌ی تاریخی در شهر چرام در جاده‌های ارتباط به این شهری روستاها، مناطق زیبای تاریخی و گردشگر ی بسیاری واقع شده است. این جاذبه‌ها به دلیل واقع شدن داخل دشت‌های حاصل‌خیز و سرسبز و در کنار کوه‌های سر به فلک کشیده و باغ‌های پر از درخت‌های بلوط و گردشگر ان زیادی را به سمت خود جلب کرده، به ویژه که به دلیل داشتن بافت عشایری و حضور آن‌ها در این منطقه زیبایی‌های آن دو چندان شده است.

از ‌مهم‌ترین جاذبه‌های چرام بعد از قلعه‌ی تاریخی این شهر می‌توان به باغ و چشمه بلقیس چرام اشاره کرد. این باغ به فاصله ۲ کیلومتری در شرق شهر چرام واقع شده و در تمام فصول سال به خصوص در فروردین ماه آماده پذیرایی از بازدیدکنندگان است.