قدیمی ترین بازی های تخته ای دنیا

زهرا علی‌خانی

لبخند سبز - وقتی صحبت از آثار باستانی در میان باشد، سلاح‌ها، ابزارهای شکار، ظروف آشپزخانه، زیورآلات و یا سکه‌ها در صف نخست رایج‌ترین اشیائی قرار می‌گیرند که بازدیدکنندگان در موزه‌ها به دنبال آن‌ها می‌گردند.

با این حال برخی از قدیمی‌ترین اشیاء تاریخی که در مهم‌ترین موزه‌های جهان نگهداری می‌شوند بازی‌های تخته‌ای هستند که مصریان، ‌ چینی‌ها و مردم بین‌النهرین و ایرانی‌های باستان از هزاران سال پیش ابداع کرده‌اند.

«سینیت»، «ماژونگ» یا «واری»، از جمله بازی‌های تخته‌ای به شمار می‌روند که قواعد آن‌ها با وجود گذشت هزاران سال از زمان ابداع‌شان، هنوز فراموش نشده است. در ادامه به اطلاعاتی که «موزه بریتانیا» ‌ درباره برخی از قدیمی‌ترین بازی‌های تخته‌ای جهان منتشر کرده است، ‌می‌پردازیم:

«بازی سلطنتی اور»

«بازی سلطنتی اور» ساخته‌شده از چوب و صدف که در گورستان سلطنتی «اور» واقع در جنوب عراق کشف شد و قدمت آن به ۲۶۰۰ تا ۲۴۰۰ پیش از میلاد بازمی‌گردد

قدمت «بازی سلطنتی اور» به حدود ۴۶۰۰ سال قبل در بین‌النهرین باستانی می‌رسد.

قواعد این بازی روی یک کتیبه با خط میخی در ۱۷۷ پیش از میلاد حکاکی شده است. کارشناسان با تحلیل این کتیبه موفق شدند قواعد این بازی را کشف کنند. در این بازی دو بازیکن برای سریع‌تر رسیدن از یک سمت تخته به سمتی دیگر با یکدیگر رقابت می‌کنند، درحالی‌که از مربع‌های مرکزی برای پیشگویی استفاده می‌شد.

مادر بازی‌های باستانی جهان در ایران

هرچند «بازی سلطنتی اور» را قدیمی‌ترین بازی تخته‌ای جهان می‌دانند، اما به تازگی باستان‌شناسان در ایران این احتمال را مطرح کرده‌اند که قدمت بازی‌های رومیزی «باستانی شهر سوخته» و «مار و دُم شهر سوخته» از بازی معروف گورستان سلطنتی اور بیشتر است.

قبلا قدمت این بازی ۴۲۰۰ سال اعلام شده بود، اما کاوش‌ها و یافته‌های جدید باستان‌شناسان در شهر سوخته سیستان و بلوچستان، قدمت این شهر را حداقل ۳۰۰ سال عقب‌تر برد، که بر این اساس شهر سوخته حداقل ۳۵۵۰ سال پیش از میلاد (بیش از ۵۵۰۰ سال پیش) بنیانگذاری شده و متعاقب این تاریخ‌گذاری، قدمت این بازی بیش از ۴۴۰۰ سال پیش اعلام شده است. از همین رو باستان‌شناسان ایرانی، تخته شهر سوخته را «مادر بازی‌های باستانی جهان» نامیده‌اند.

بازی مار و دم شهر سوخته، شامل چهار تاس و ۳۲ مهره است که بازیکنان باید تلاش کنند مهره‌های خود را وارد بازی کرده و با تبدیل آنها به مهره‌های بزرگتر در نهایت مهره ۳۲ امتیازی خود را از خانه دم مار خارج کنند. این بازی درباره استراتژی و تاکتیک‌های جنگی است.

«شطرنج لوییس» ‌

«شطرنج لوییس» ساخته‌شده از عاج گراز دریایی و دندان نهنگ که در اسکاتلند کشف شد. قدمت این شطرنج به ۱۱۵۰ تا ۱۱۷۵ میلادی بازمی‌رسد

این شطرنج که با نام «شطرنج لوییس» ‌ شناخته می‌شود، یکی از مشهورترین اشیاء «موزه بریتانیا» ‌ به شمار می‌رود. این مُهره‌های شطرنج که در اواخر قرن دوازدهم میلادی در اسکاندیناوی ساخته شده‌اند در سال ۱۸۳۱ میلادی در جزیره لوییس واقع در اسکاتلند کشف شدند.

گمان می‌رود این مُهره‌های شطرنج به تاجری تعلق داشته‌اند که از نروژ به ایرلند سفر می‌کرد و داستان‌های متعددی درباره علت مخفی کردن آن‌ها در این مکان روایت می‌شود.

«واری» ‌

«واری چوبی»

«واری» ‌ یک بازی با استفاده از محاسبات و استراتژی است که در غرب آفریقا رایج بود و در سایر نقاط جهان نیز محبوبیت داشت و ممکن است امروزه بیشتر با نام «منقله» شناخته شود.

هدف این بازی تصاحب کردن مٌهره‌های رقیب و خالی کردن ۶ حفره متعلق به اوست. این بازی ‌تخته‌ای در «سیرالئون» ساخته شده و نکته قابل توجه آن، مجسمه‌ای است که به عنوان پایه برای آن در نظر گرفته شده است.

«سینیت»

جعبه عاجی بازی‌ «سینیت» متعلق به ۱۴۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد

«سینیت» که بازی محبوب «توت‌عنخ‌آمون» و ملکه «نفرتی‌تی» بود، یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های تخته‌ای جهان به شمار می‌رود که قدمت آن به حوالی ۳۱۰۰ پیش از میلاد می‌رسد.

این بازی تخته‌ای از ۳۰ مربع در قالب سه ردیف ۱۰تایی تشکیل شده است. در این بازی دو بازیکن برای رساندن تمام مُهره‌های خود به انتهای تخته با یکدیگر رقابت می‌کنند. در این بازی به جای تاس از استخوان یا تکه چوب برای تعیین تعداد حرکات در هر پرتاب استفاده می‌شود.

برخی از تخته‌ها، مانند این تخته که از یک تکه چوب توخالی و با عاج ساخته شده است، دارای مربع‌های کاملاً خالی هستند، در حالی که برخی دیگر شامل مربع‌هایی هستند که با هیروگلیف‌هایی تزئین شده‌اند که قواعد بازی را نشان می‌دهند.

در پاپیروس بالا که به فاصله ۱۲۵۰ تا ۱۱۵۰ پیش از میلاد تعلق دارد، یک شیر و غزال حین بازی با «سینیت» ‌ به تصویر کشیده شده‌اند.

«ماژونگ»

مجموعه‌ای از کاشی‌های بازی «ماژونگ» که با استخوان، بامبو و رنگ ساخته شده‌اند و به ۱۸۰۰ تا ۱۹۰۰ میلادی تعلق دارند

نخستین‌بار در «دودمان چینگ» در چین بود که بازی استراتژی‌محور «ماژونگ» ‌ با استفاده از کاشی‌های کوچک رواج پیدا کرد. روی هر یک از این کاشی‌ها معمولا نمادهای چینی، شاخه‌های بامبو و نقطه نقش بسته است، اما کاشی‌های خاص با تصویر باد، ‌اژدها، گل و فصل‌های مختلف مشخص شده‌اند. «ماژونگ» تاریخی که تصویر آن را در بالا مشاهده می‌کنید ۱۴۰ مورد از ۱۴۴ کاشی اصلی را شامل می‌شود که از بامبو و استخوان ساخته شده‌اند و هر کدام کمتر از ۶ گرم وزن دارند.

«بازی غاز»

بازی سلطنتی غاز متعلق به ۱۸۰۰ تا ۱۸۲۰ میلادی

«بازی غاز» را شاید بتوان یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های تخته‌ای در نظر گرفت که در تعداد انبوه تولید می‌شد. این بازی بر پایه شانس و اقبال است و استراتژی هیچ نقشی در آن ندارد.

نخستین‌بار «دوک فرانچسکو دی مدیسی» این بازی را در فاصله ۱۵۷۴ تا ۱۵۸۷ میلادی به «فیلیپ دوم» ‌ هدیه داد و با گذر زمان این بازی در سراسر اروپا به محبوبیت رسید. قدمت بازی‌هایی که در تصویر مشاهده می‌کنید به ۱۷۷۴ تا اواخر قرن نوزدهم میلادی می‌رسد و در آن‌ها قواعد بازی به زبان‌های فرانسوی، آلمانی و ایتالیایی نوشته شده است.

هدف در این بازی رساندن مُهره به مرکز صفحه است. در برخی از فضاهای صفحه بازی، قواعد ویژه‌ای وجود دارد. برای مثال اگر مُهره به خانه شماره ۵۸ برسد، بازیکن باید بازی را از ابتدا آغاز کند.

«سوگوروکو» ‌

صفحه چوبی سوگوروکو متعلق به قرن هجدهم میلادی

سوگوروکو نخستین‌بار در قرن هشتم میلادی از چین به ژاپن منتقل شد. این بازی که در ابتدا یک بازی پیچیده با دو بازیکن، یک جفت تاس و ۱۵ مُهره برای هر بازیکن بود در بین اشراف‌زادگان ژاپنی محبوبیت داشت. این بازی در ظاهر به بازی مار و پله شباهت دارد.

منبع: ایسنا