سمیه صالحی

لبخند سبز - قزوین از شهرهای کهن ایران است و جاذبه های گردشگر ی زیادی برای تماشا دارد با قدم زدن در خیابان های این شهر بناهای تاریخی زیادی نظرتان را جلب می‌کند که بعضی از‌ آنها نیاز به مرمت دارند و از گذشته ی تعدادی از‌ آنها هم اطلاعاتی در دست نیست اما چنان زیبا ساخته شده اند که شما را وادار به تماشا می‌کنند. در میان بناهای این شهر به جاذبه هایی می‌رسید زیبا با تاریخچه معلوم. یکی از معروف ترین و تماشایی ترین جاذبه های تاریخی قزوین سردر عالی قاپو است، بنایی با معماری و تزئینات جذاب که مطمئنا بازدید از آن شما را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

سردر عالی قاپو؛ یک معماری بی‌همتا

شاید برایتان این سوال پیش آمده که سردر عالی قاپو دیگر چیست؟ شاید هم با شنیدن اسم عالی قاپو یاد بنای معروف نقش جهان اصفهان افتاده باشید. اما مجموعه ارگ سلطنتی شاه طهماسبی مجموعه ای از کاخ ها در قزوین بود که در زمان آبادانی قسمت زیادی از شهر را در بر گرفته بود، کاخ هایی که هفت در داشتند و یکی از‌ آنها به عالی قاپو معروف بود.

امروز از آن کاخ های دوره صفوی چیزی به جز سردر عالی قاپو و عمارت چهل ستون بر جای نمانده است. عمارت عالی قاپو شامل مجموعه‌ای به نام سعادت‌آباد بود که در حال حاضر از کل مجموعه، تنها سردر عالی قاپو بر جای مانده است. این بنا سردر یکی از هفت در ورودی به ارگ سلطنتی صفویان محسوب می‌شد و در اصلی جنوبی مجموعه بود که به خیابان و میدان شاه باز می‌شد. این دروازه تنها ورودی از این مجموعه به شمار می‌رود که اکنون به یادگار مانده است.

بنای عالی قاپو نخست در دوره شاه طهماسب ساخته شد و در زمان شاه عباس اول به‌صورت کنونی تغییر شکل یافته است. در دوران ناصرالدین شاه نیز تعمیرات و الحاقاتی به این بنا صورت گرفت و در دوران پهلوی اول به‌علت اقامت پلیس در آنجا، ابتدا نظمیه و سپس شهربانی نام گرفت. در ترنج بالای سردر به خط عبدالعلی پزشکیان، معلم خط قزوینی، گچبری تازه‌ای انجام گرفت و در زمان پهلوی دوم قسمت اضافی بالای سردر حذف شد. سردر عالی قاپو که قبل از انقلاب، جایگاه شهربانی بود، پس از انقلاب در اختیار نیروی انتظامی قرار گرفت.

این بنا اکنون در اختیار میراث فرهنگی قرار دارد و به‌منظور احیای دولت‌خانه صفوی، در حال مرمت است. این بنای تاریخی در تاریخ ۳۱ تیر ۱۳۱۳ به شماره ۲۱۳ در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

سردر عالی قاپو در مرکز شهر قزوین قرار دارد و شما قادر خواهید بود تا از هر نقطه از شهر توسط یکی از خیابان‌های انصاری، هلال احمر یا شهدا، خود را به تقاطع پیغمبریه در ابتدای خیابان تاریخی سپه برسانید. اتوبوس و تاکسی‌های شهری بهترین راه برای رسیدن به سردر عالی قاپو محسوب می‌شوند.

معماری تماشایی سردر عالی قاپو در خیابان سپه قزوین

اوج هنر معماری اسلامی، تزئینات کاشیکاری، نقاشی و دیگر تزئینات در بناها را می‌توان در دوران صفویه به خوبی مشاهده کرد. ارگ سلطنتی صفویان که ساخت آن در دوران شاه طهماسب و در سال ۹۲۳ ه.ش آغاز شد، در زمان شاه عباس اول به اتمام رسید و در دوران‌های دیگر مانند قاجار قسمت‌هایی از آن تعمیر شد و در زمان پهلوی کاربری نظامی به خود گرفت.

بر پیشانی این سردر رفیع که ۱۷ متر ارتفاع دارد، کتیبه‌ای با کاشی معرق به خط ثلث از رضا عباسی، خوشنویس معروف عهد صفوی جلوه‌گر است.

بر فراز این کتیبه، پنجره مشبک بزرگی از کاشی قرار دارد. بیش از دو گوشوار بلند در طرفین سردر بر بالای طاق‌نمایی واقع شده که بنا را به ساختمان‌های هم‌جوار پیوند می‌داده است.

درب به هشتی بزرگی متصل شده است و داخل آن دو اتاق وجود دارد که جایگاه دربانان بوده است. راهرو طبقه دوم بنا نیز از همین اتاق‌ها می‌گذرد. در سمت غرب این دروازه، سه اتاق طولانی در کنار هم واقع شده که احتمالا جایگاه نگهبانان و محافظان بوده است.

یکی از این اتاق‌ها در دوره قاجار به قرائت‌خانه و دیگری به چای‌خانه تبدیل شد. ازاره‌های سردر را با کاشی پوشانده‌اند و بقیه سردر با گچ پوشیده شده است. یکی از پنجره‌ها به خیابان سپه و دیگری به حیاط شهربانی کنونی گشوده می‌شود.

این سردر، ورودی اصلی به دولت‌خانه دوران صفویه بود. بنای سردر شامل ایوان رفیع ورودی با قوس تیزه‌دار و سه ردیف طاق‌نما در طرفین آن است. گوشواره‌هایی با ستون‌نماهای آجری در دو طبقه، نمای سردر را تکمیل می‌کنند. هشتی متصل به ایوان ورودی به‌شکل هشت‌ضلعی است.

در طرف شرقی این سردر که پیش از مشروطیت رختشوی‌خانه بود، مدرسه‌ای به نام امید در سال ۱۳۲۰ قمری احداث شد که از اولین مدارس نوین ایران است.

شاردن، سیاح فرانسوی، به کتیبه دیگری در این سردر اشاره می‌کند که مضمون آن بیت معروف زیر است و در حال حاضر وجود ندارد:

گشاده باد به دولت همیشه این درگاه به حق اشهد ان لا اله الا الله